DZIECI Z ZESPOŁEM NADPOBUDLIWOŚCI RUCHOWEJ
I. Charakterystyka zespołu nadpobudliwości
1.1 Definicje i klasyfikacja ADHD
W literaturze psychologicznej oraz pedagogicznej ADHD omawiane jest jako zaburzenie zachowania i emocji bądź specyficznych zaburzeń rozwoju psychofizycznego. W literaturze medycznej, neurologicznej określane jest jako mikrozaburzenie czynności mózgu.
W literaturze światowej przyjmuje się dwie nazwy: wg klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM - IV) określa się jako "zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi".
Światowa Organizacja Zdrowia w opublikowanej międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD 10) definiuje jako "zespół hiperkinetyczny".
Nadpobudliwość ruchowa rozumiana pod kątem medycznym oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespól hiperkinetyczny, który jest schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym leczenia. Nadpobudliwość można określić jako odmienną pracę mózgu, która uniemożliwia kontrolowanie zachowań, także uwagi i ruchów.
Zespół hiperkinetyczny definiowany jest także jako:
- nadmierna pobudliwość układu nerwowego na ogół objawiająca się przez nadruchliwość, wzmożoną pobudliwość emocjonalną lub specyficzne zaburzenia w sferze poznawczej
- zaburzenie charakteryzujące się występowaniem u dzieci nadmiernej ruchliwości, impulsywności i zaburzeń uwagi.
W ciągu kilkunastu ostatnich lat w Polsce używano następujących terminów:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi,
- zespół hiperkinetycznego wieku dziecięcego,
- zespół nadruchliwości,
- zespół minimalnej dysfunkcji mózgu,
- postać tzw. nerwowości dziecięcej,
- deficyt uwagi,
- nadruchliwość dziecięca.
Autorzy Polscy stosują określenia: zespół nadpobudliwości lub zespół hiperkinetyczny bądź używają skrótu stosowanego na całym świecie: ADHD.
Pod koniec XIX wieku wielu neurologów i neurochirurgów interesowało się funkcjonowaniem mózgu, głównie ludzi, którzy przeszli wylew krwi do mózgu w wyniku czego stracili zdolność komunikacji werbalnej. Utracone funkcje były kojarzone z uszkodzeniem różnych okolic mózgu.
Już w XX wieku pediatra brytyjski opisał grupę dzieci, które miały trudności w uczeniu się. Podejrzewano wtedy, że problemy dzieci wynikają z zaburzonych procesów myślowych, które zachodzą w mózgu. Termin "minimalne uszkodzenie mózgu" powstał w latach 60-tych XX wieku. Opisywał dzieci, które miły trudności w uczeniu się, występowały zaburzenia zachowania, koordynacji oraz mowy. Termin ten funkcjonował bardzo długo, dopiero pod koniec XX wieku został zamieniony na zaburzenia koncentracji uwagi.
1.2. Przyczyny oraz objawy występowania
Przyczyną występowania ADHD pod kątem biologicznym mogą być różne czynniki uszkadzające CUN, możemy do nich zaliczyć głównie czynniki genetyczne. Tezę tę potwierdzają badania z udziałem bliźniąt jednojajowych oraz dwujajowych. Częstotliwość występowania tego zaburzenia u bliźniąt jednojajowych jest 11-18 razy większa niż u dwujajowych/
Do innych przyczyn ADHD zaliczamy:
- zaburzenia powstałe w okresie ciąży,
- poważne choroby bądź urazy mechaniczne we wczesnym dzieciństwie
- alergie pokarmowe
- zatrucia metalami ciężkimi
Ważną rolę odgrywają czynniki psychospołeczne takie jak życie dziecka w ciągłym stresie i wpływ nagłych sytuacji traumatycznych. Przyjmuje się, że trudna sytuacja domowa, brak stałych i jasnych norm, niekonsekwencja oraz znaczna impulsywność rodziców mogą nasilać objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej.
Badania Wolf-Wedigo wskazują wiele przyczyn niepokoju niepokoju oraz nadpobudliwości.
1. Przyczyny prymarne
- predyspozycje i temperament
- zaburzenia w przebiegu ciąży, zachowywanie nadmiernej ostrożności przez matkę ma wpływ na rozwój dziecka- zmniejszony dopływ bodźców sprawia, że po narodzinach dziecko reaguje nawet na najdrobniejsze gdyż nie posiada wzorca funkcjonowania
- częściowe zaburzenia sprawności, spowodowane problemami podczas ciąży lub porodu, tzn. "dzieci z podwyższonego ryzyka", można u nich obserwować znaczne zaburzenia z koordynacją ruchową, spostrzeganiem oraz mową
- alergie u dzieci nadpobudliwych są dla nich uciążliwe ze względu na nadwrażliwy system nerwowy i nadmierny poziom aktywności,
- trudno określić reakcje na środki spożywcze, dzieci powinny mieć dietę typową dla alergików
- stres , zbyt duża liczba bodźców prowadzi do zwiększonej drażliwości w wyniku której, dochodzi do zaburzenia rytmu snu, dziecko trudno się uspokaja
- występuje brak koordynacji postrzegania i motoryki
2. Przyczyny sekundarne:
- brak ustaleń wychowawczych,
- niepełna rodzina(rozwód),
- zmieniające się osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem np. migracja rodzica
3. Cykliczny proces podczas powstawania nadpobudliwego i niespokojnego zachowania:
Wszystkie wcześniej wymienione czynniki mogą wywoływać zarówno niespokojne jak i nadpobudliwe zachowanie dzieci. Negatywne czynniki oddziaływają z różnorodnym natężeniem oraz w rozmaitych kombinacjach, także granice pomiędzy nadpobudliwością dziecka a także niespokojnym zachowaniem są płynne.
Objawy nadpobudliwości można podzielić na trzy grupy:
- nadpobudliwość psychoruchowa,
- impulsywność,
- zaburzenia koncentracji uwagi.
Amerykańscy naukowcy wyodrębnili trzy podtypy ADHD, tworząc klasyfikację (DSM - IV).
Podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi
Dziecko nie potrafi skupić się na tym, o czym mówi nauczyciel, w czasie odrabiania prac domowych zwraca uwagę na wszystko co dzieje się wokół niego, nie jest w stanie zająć się pracą. Często dzieci te postrzegane są jako mało zdolne, nie radzące sobie z nauką, często na klasówkach popełniają błędy gdyż źle przepisują cyfry bądź znaki działań arytmetycznych. Nie rozwiązują gdyż nie są w stanie przeczytać ich treści do końca, nie potrafią utrzymać koncentracji uwagi przez dłuższy czas. Często kończą swoją karierę szkolną zbyt wcześnie i z gorszymi wynikami gdyż nie potrafią wykorzystać swoich możliwości.
Podtyp z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej
Dziecko w odpowiednio zmotywowane potrafi odrobić całą pracę domową. W szkole nie mają problemu z przyswojeniem materiału natomiast szybko się nudzą i wstają z ławki, odpowiadają na pytania nauczyciela mimo, iż to nie do nich kierowane było pytanie. W szkole te dzieci należą do zdolnych, choć kiepsko dogadują się z nauczycielem oraz resztą klasy.
Podtyp mieszany
Występują nasilone objawy niepokoju ruchowego, występują objawy zaburzeń koncentracji uwagi. Jest to typ występujący u dzieci najczęściej.
Z badań wynika, że u każdego dziecka można rozpoznać w kolejnych przeprowadzonych co kilka miesięcy badaniach inny podtyp tego zaburzenia. Można to tłumaczyć tym, iż w różnym wieku są bardziej nasilone i widoczne odmienne problemy. W przypadku gdy dziecko jest mniejsze, rodzice przejmują się tym, że dziecko nie może spokojnie usiedzieć na miejscu.
Kiedy dziecko trafia do szkoły, nauczyciele zwracają uwagą na to, że nie potrafi usiedzieć w miejscu, ale także nie potrafi skupić się na lekcji czy też odrabianiu prac domowych w świetlicy. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej manifestuje się u każdej z płci. U chłopców częściej występuje podtyp mieszany lub z przewagą nadpobudliwości, dziewczynek zaś występuje podtyp z zaburzeniami koncentracji uwagi.
W ostatnich latach rodziny oraz pedagodzy twierdzą że czynniki środowiskowe nie przyczyniają się do powstawania ADHD. Wspierani są w tej teorii przez lekarzy oraz literaturę psychologiczno- pedagogiczną. Czynniki środowiskowe traktowane są jako zjawisko towarzyszące powstawaniu zaburzenia.
Występuje jednak ryzyko w przypadku, gdy u jednego z rodziców wystąpiło to zaburzenie, zostało zdiagnozowane. Ryzyko wystąpienia tego zaburzenia u dziecka wzrasta wtedy o 20-30%.
W ciągu ostatnich kilku lat zmieniły się teorie dotyczące przyczyn powstawania ADHD u dzieci. Wcześniej wskazywano niedotlenienie w czasie ciąży czy też nietolerancję pokarmową. Obecnie uważa się, że to metabolizm jest odpowiedzialny za powstawanie tego zaburzenia.
Nadpobudliwość psychoruchową definiuje się jako zaburzenie metabolizmu mózgu a odpowiedzialne za ten stan były by neuroprzekaźniki mózgowe.
Inna koncepcja zakłada, że dzieci, które są przez cały czas bierne, wycofane ożywiają się przez samo pobudliwość, wtedy też zostaje wyrównany stan sensoryczny w mózgu.
Nowe badania wykazały, że rozwój mózgu zależy od czynników zewnętrznych natomiast powolny metabolizm pewnej części mózgu nie jest dowodem na brak substancji przekaźnikowych.
1.3. Objawy występowania ADHD wg DSM-IV
Zaburzenia koncentracji uwagi
Sześć lub więcej objawów zaburzeń musi występować przez przynajmniej sześć miesięcy w stopniu utrudniającym funkcjonowanie dziecka.
- brak koncentracji podczas zajęć szkolnych,
- trudności ze zorganizowaniem sobie pracy
- ociąganie się, unikanie rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku
- gubienie niezbędnych rzeczy np. książki, narzędzia, ołówki
- zapominanie o różnych codziennych sprawach
- łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców
- nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych
- sprawia wrażenie że nie słucha tego co się do niego mówi
nadruchliwość
- trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
- brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
- wzmożony odruch orientacyjny
- znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
- pobieżność myślenia
- przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
- trudności wizualno-motoryczne
- trudności syntetyzowania w myśleniu
- brak umiejętności planowania
- u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
- opóźnienie rozwoju mowy
- kłopoty z artykulacją
- problemy ze strukturą zdania
- nieprawidłowe układanie dźwięków
- trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa
impulsywność
- nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
- wzmożona ekspresja uczuć
- zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
- wybuchy złości
- impulsywność działania
- udziela odpowiedzi zanim zostanie sformułowane pytanie do końca
- przerywa innym, wtrąca się do wypowiedzi.
Główne cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi
- nieustępliwość
- niskie poszanowanie własnej godności
- okresowo występująca depresja
- niedojrzałe zachowanie
- zaburzenia snu:
- wczesne budzenie się
- trudności z zaśnięciem
- niespokojny sen
- koszmary nocne
- moczenie nocne
- zaburzenia apetytu:
- przejadanie się.
Objawy nadpobudliwości psychoruchowej rozpoznawane są najczęściej przez nauczycieli w szkołach podstawowych. W przypadku dzieci przedszkolnych, w większym stopniu akceptowane jest ich zachowanie, nauczyciele starają się sami poradzić sobie z problemami w zachowaniu dziecka. Dzieci nadpobudliwe trafiają do specjalisty z reguły w młodszym wieku szkolnym. Według wielu specjalistów objawy tego zaburzenia można dostrzec przed drugim rokiem życia. Pojawiają się także opinie specjalistów, iż diagnozę ADHD można postawić już w czwartym roku życia.
Opracowanie Małgorzata Szczęsna- Brodzińska
|
