ISSN 2081 - 6375
 
 
 
Nawigacja
Aktualnie online
bullet.png Gości online: 9

bullet.png Użytkowników online: 0

bullet.png Łącznie użytkowników: 31,046
bullet.png Najnowszy użytkownik: Marteczka

Ostatnie komentarze
bullet.png Dostałam podwyżkę...
bullet.png Podziwiam wychowawcz...
bullet.png Nie dość, że tak ...
bullet.png Z tego co piszesz wy...
bullet.png pracuje jako pedagog...
bullet.png Ciekawe co z godzin...
bullet.png świetne artykuły b...
bullet.png Im niższy indeks ty...
bullet.png Proszę o podpowied...
bullet.png W punkt.:)
 
Dziecko krzywdzone - część I
 

Dziecko krzywdzone - część I




DZIECKO KRZYWDZONE - ISTOTA ZJAWISKA


Krzywdzenie dzieci występuje w każdym kraju i dotyczy wszystkich grup kulturowych i społecznych. Przez wieki traktowane było jako oczywistość i aprobowane nie tylko przez normy kulturowe ale i prawne. Dzieci uważano za własność, której się nie szanuje, bo łatwo ją można mieć i łatwo stracić. Amerykański psychiatra Sander J. Breiner skonstatował, że krzywdzenie najmłodszych jest powszechne od czasu, kiedy ludzie zaczęli rejestrować swoją historię.
W zasadzie do XVIII wieku nie rozumiano odrębności i specyfiki dzieciństwa widząc w nim jedynie słabość fizyczną i moralną wymagającą korygowania na drodze surowego wychowania.
Psychohistoryk Lloyd deMause dokonał periodyzacji stosunków pomiędzy rodzicami ( opiekunami ) a dziećmi na przestrzeni dziejów wyróżniając następujące okresy :
· dzieciobójstwa - od Starożytności do IV wieku n. e.
· porzucenia - IV - XIII w.
· obojętności ( ambiwalencji ) - XIV - XVII w.
· narzucenia - XVIII w.
· socjalizacji - XIX - pierwsza połowa XX w.
· pomocy - druga połowa XX w.
W pracy The History of Childhood, przedstawił obraz „chorego” traktowania dziecka w minionych czasach naznaczonego - patrząc z punktu widzenia człowieka współczesnego - okrucieństwem, opuszczeniem i obojętnością.
Współczesne rozumienie pojęcia krzywdzenia dzieci zostało zapoczątkowane w środowiskach lekarskich. Punktem wyjścia było „odkrycie” znęcających się rodziców.
W 1860 roku Ambroise Tardieu francuski lekarz medycyny sądowej opublikował pracę pod tytułem Étude médico-légale sur les sévices et mauvais traitements exercés sur des enfants (Sądowe studium na temat okrucieństwa i złego traktowania dzieci ). Opisał w niej 32 przypadki dzieci będących ofiarami zamierzonych i nieprzypadkowych urazów ( w tym 18 zakończonych śmiercią ). W kilka lat później w Étude médico-légale sur l’infanticide ( Sądowe studium na temat dzieciobójstwa ) zanalizował szczegółowo 60 przypadków dzieciobójstwa.
W 1929 roku na XIV Kongresie Medycyny Sądowej w Nancy lekarze francuscy P. Parisot i L. Caussade przedstawili raport O znęcaniu się nad dzieckiem, w którym opisywali okaleczanie dziecka dokonane przez opiekunów po to, aby zapewnić sobie odpowiednio wysokie dochody z uprawnianego żebractwa. Raport ten spełnił istotną rolę w zdefiniowaniu w Europie zjawiska „krzywdzenia dzieci”.
W roku 1946 amerykański lekarz John Caffey analizując zdjęcia rentgenowskie zwrócił uwagę na powtarzające się urazy małych dzieci – rozległe krwiaki i charakterystyczne zmiany w kończynach dolnych. Nie znano powodów tych urazów. Po licznych badaniach i analizach ze zdumieniem ustalono, że spowodowali je rodzice, potrząsając w złości dzieckiem. Odkrycie to stało się podstawą do wszczęcia dalszych badań ( m.in. badania Frederica Silvermana dotyczące zespołu mnogich złamań patologicznych z 1953 roku ), co doprowadziło do odkrycia pourazowych, zamierzonych uszkodzeń wielu układów i narządów u dzieci.
W roku 1961 z inicjatywy amerykańskiego pediatry Charlsa H. Kempe i pod auspicjami Amerykańskiej Akademii Pediatrii, odbyło się pierwsze w świecie spotkanie poświęcone zagadnieniom przemocy wobec dzieci. Naukowcy dyskutowali o fizycznych skutkach urazów spowodowanych biciem, metodach ich rozpoznania oraz leczenia. Inicjator spotkania i jego współpracownicy zaproponowali wówczas używanie terminu The Battered Child Syndrom ( syndrom dziecka bitego ).
Rok później w The Journal of the American Medical Association ukazał się artykuł The Battered Child Syndrome ( C. Henry Kempe i.in., vol. 181, nr 17, 1962 ). Do literatury medycznej została wprowadzona nowa jednostka chorobowa.
Obecnie w Międzynarodowej Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ( ICD-10 ) w rozdziale XIX znajdujemy pozycje od T66 do T78 pod nazwą Inne i nieokreślone skutki działania czynników zewnętrznych, a wśród nich T74 – Zespoły maltretowania i kolejno :
T74.0 Zaniedbanie i porzucenie
T74.1 Nadużycie fizyczne
T74.2 Nadużycie seksualne
T74.3 Nadużycie psychiczne
T74.8 Inne zespoły maltretowania
T74.9 Zespół maltretowania, nie określony
Caffey, Silverman i inni, koncentrowali swoje badania na fizycznych urazach wynikłych z zamierzonego działania sprawcy wobec dzieci młodszych ( głównie do 3 roku życia ). Z upływem lat zrozumiano jednak, że krzywdzenie dotyczy dzieci w każdym wieku, jest zjawiskiem o wiele bardziej złożonym i może przybierać różne postaci.
W kolejnych latach amerykańscy badacze opisali dalsze formy nadużyć: w 1979 roku David Finkelhor wyodrębnił i opisał seksualne wykorzystanie dzieci, w 1980 roku James Garbarino – ich emocjonalne maltretowanie.
W Polsce problem zaczęto dostrzegać w latach 80. Wtedy to, jako reakcja na śmiertelne pobicie przez matkę 7-letniego chłopca, powstała pierwsza organizacja pozarządowa zajmująca się problemem krzywdzenia dzieci – Komitet Ochrony Praw Dziecka.

Obecnie najczęściej cytowane są następujące definicje krzywdzenia dziecka :

Krzywdzenie dziecka to zamierzone lub niezamierzone działanie lub zaniechanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które negatywnie wpływa na zdrowie dziecka jego rozwój fizyczny lub psychospołeczny.
Definicja przyjęta podczas konferencji zorganizowanej pod auspicjami Council for International Organizations of Medical Sciences - CIOMS ( Rady Międzynarodowych Organizacji Nauk Medycznych ) i Światową Organizację Zdrowia ( WHO )
Berno 1985
Krzywdzenie lub maltretowanie dziecka to wszystkie formy fizycznego i/lub emocjonalnego złego traktowania, zaniedbania, wykorzystania seksualnego lub komercyjnego, doznane od osoby odpowiedzialnej za dziecko, której ono ufa lub która ma władzę nad nim, skutkujące faktyczną lub potencjalną krzywdą dziecka dla jego zdrowia, możliwości przetrwania, rozwoju albo godności.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) Report of the Consultation on Child Abuse Prevention ( Raport z konsultacji w sprawie zapobiegania krzywdzeniu dzieci )
Genewa 1999
Krzywdzenie dziecka to każde działanie bądź jego zaniechanie ze strony rodzica lub opiekuna, które powoduje śmierć, poważne uszkodzenie ciała lub krzywdę emocjonalną, wykorzystanie seksualne, a także każde działanie lub jego zaniechanie powodujące ryzyko doznania przez dziecko poważnej krzywdy. W ramach tej definicji za dziecko uważa się osobę poniżej 18 roku życia
The Child Abuse Prevention and Treatment Act ( Ustawa o zapobieganiu przemocy wobec dzieci i terapii dla dzieci krzywdzonych )
USA 2003

W literaturze anglojęzycznej używa się terminu „child abuse”, co tłumacząc wprost oznacza „dziecko nadużywane” czy „dziecko lżone” ale biorąc pod uwagę poprawność językową a przede wszystkim kontekst opisowy definicji można przyjąć, że chodzi tu o „dziecko krzywdzone”. W polskiej literaturze używa się zamiennie sformułowań : maltretowanie, nadużycie, przemoc.
W ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, znajdujemy takie jej określenie : "jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt. 1 ( chodzi o członków rodziny ), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”.
Przyjęcie którejkolwiek z cytowanych definicji pozwala wyróżnić 4 główne kategorie złego
traktowania dzieci przez dorosłych :
· krzywdzenie fizyczne
· krzywdzenie emocjonalne
· wykorzystywanie seksualne
· zaniedbywanie

Krzywdzenie fizyczne


Analiza szeregu definicji zjawiska pozwala przyjąć, że jest to celowe używanie wobec dziecka siły fizycznej, które powoduje lub z dużym prawdopodobieństwem może spowodować uszczerbek na zdrowiu, zagrażać życiu, rozwojowi i godności dziecka. Działania te mogą obejmować: uderzanie, bicie, kopanie, potrząsanie, gryzienie, duszenie, parzenie, przypalanie, trucie ale i również niszczenie z premedytacją rzeczy należących do ofiary.
W niektórych opracowaniach dokonuje się podziału na przemoc fizyczną w postaci czynnej i biernej. Uznaje się, że przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci różnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych itp.

Krzywdzenie emocjonalne


Mamy tu do czynienia z takim wzorcem zachowania rodziców lub opiekunów, który poważnie zakłóca poznawczy, emocjonalny, psychiczny lub społeczny rozwój dziecka i wywołujący u niego poczucie, że jest nic nie warte, złe, niekochane, niechciane, zagrożone.
Bardzo trudno jest udokumentować zjawisko krzywdzenia emocjonalnego, gdyż wymaga to analizy pewnych sytuacji rodzinnych, konieczna jest diagnoza socjologiczno- psychologiczna oraz diagnoza osobowościowa poszczególnych członków rodziny.
Emocjonalne krzywdzenie nie wiąże się z bezpośrednim kontaktem cielesnym i może przybierać różne formy :
· Ignorowania
· Odtącania
· Izolowania ( konsekwentne uniemożliwianie dziecku normalnych interakcji społecznych z rówieśnikami, członkami rodziny, innymi dorosłymi. Może tu również chodzić o ograniczenie dziecku swobody przemieszczania się )
· Wykorzystywania lub demoralizowania ( zmuszanie do niewłaściwych lub niezgodnych z prawem zachowań, uczenie i popieranie ich )
· Słownej agresji ( obrażanie, zawstydzanie, ośmieszanie, niedocenianie )
· Terroryzowania ( tworzenie klimatu strachu, wprowadzanie sztywnych lub nierealnych oczekiwań z groźbą kary za ich niespełnienie )
Równie krzywdzące dla dziecka jest bycie świadkiem wulgarności i oglądanie przemocy między dorosłymi członkami rodziny.
James Garbarino podkreśla, że istotą krzywdzenia emocjonalnego jest uporczywość, powtarzalność zachowań, które "niszczą dziecko”.

Wykorzystywanie seksualne


Danya Glaser i Stephen Frosh przedstawili definicję, zgodnie z którą za dziecko seksualnie wykorzystywane można uznać „każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy też przez zaniedbywanie swoich społecznych obowiązków, lub obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza do zaangażowania go w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej”.
W literaturze najczęściej spotyka się następujący podział zachowań związanych z wykorzystywaniem seksualnym dzieci :
· zachowania z kontaktem fizycznym : penetracja, dotykanie intymnych części ciała dziecka, całowanie o charakterze seksualnym oraz dotykanie przez dziecko intymnych części ciała dorosłego
· zachowania bez kontaktu fizycznego : ekshibicjonizm, obsceniczne telefony, podglądactwo (voyeryzm), fetyszyzm, eksponowanie ciała dziecka osobom dorosłym w celu zaspokojenia ich seksualnych pragnień, prezentowanie dziecku zdjęć pornograficznych oraz włączanie go w oglądanie lub produkcję materiałów pornograficznych. Ta forma wykorzystywania zawiera również składanie dziecku propozycji o charakterze seksualnym i werbalne molestowanie ( np. lubieżne komentarze na temat ciała dziecka ).
Szczególną formą wykorzystywania seksualnego dziecka jest kazirodztwo, określane jako obcowanie płciowe ze wstępnym, zstępnym, przysposobionym, bratem lub siostrą.

Zaniedbywanie


Zaniedbywanie to nie zapewnienie dziecku odpowiednich warunków w sferze zdrowia, edukacji, rozwoju emocjonalnego, odżywiania, schronienia i bezpiecznych warunków życia, w ramach racjonalnych i dostępnych rodzicom lub opiekunom środków, co może skutkować
wysokim prawdopodobieństwem spowodowania szkody dla zdrowia dziecka, jego rozwoju fizycznego, psychicznego, duchowego, moralnego lub społecznego.
Report of the Consultation on Child Abuse Prevention ( Raport z konsultacji w sprawie zapobiegania krzywdzeniu dzieci )
Genewa 1999

SKALA KRZYWDZENIA DZIECI W POLSCE


Liczba ofiar przemocy wg „Niebieskiej Karty” ( interwencje domowe )

Dzieci do lat 13

2000 - 27 820
2001 – 26 305
2002 – 30 073
2003 – 32 525
2004 – 35 137
2005 – 37 227
2006 – 38 233
2007 - 31 001

Nieletni od 13 do 18 lat

2000 - 15 540
2001 – 14 908
2002 – 15 955
2003 – 17 062
2004 – 17 527
2005 – 17 800
2006 – 18 276
2007 - 14 963

Przemoc domowa na podstawie policyjnego systemu statystyki przestępczości TEMIDA

ZNĘCANIE SIĘ

podejrzani

2003 - 21 830
2004 - 21 089
2005 - 21 148

małoletni pokrzywdzeni w przestępstwach stwierdzonych

2003 - 966
2004 – 2 815
2005 - 4 053

ZNĘCANIE SIĘ ZE SZCZEGÓLNYM OKRUCIEŃSTWEM

podejrzani

2003 - 211
2004 - 194
2005 - 205

małoletni pokrzywdzeni w przestępstwach stwierdzonych 6 31 58

2003 - 6
2004 - 31
2005 - 58

Od 1993 roku Państwowy Instytut Higieny rejestruje zdiagnozowane w polskich szpitalach przypadki zespołu dziecka maltretowanego. Ich liczba to około 200 rocznie.
Prezentowane dane dotyczą skrajnych przypadków krzywdzenia dziecka i niewątpliwie nie oddają ich prawdziwej liczby. Wydaje się, że prawdziwszy obraz rozmiaru i charakteru zjawiska uzyskuje się dzięki badaniom retrospektywnym.
Badania takie na 1058-osobowej, ogólnopolskiej, reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków przygotowane przez Grażynę Fluderską i Monikę Sajkowską we współpracy z Fundacją Dzieci Niczyje, a zrealizowane w terenie przez OBOP zostały przeprowadzone w styczniu 2001 roku. Ich wyniki zaprezentowano w raporcie Problem krzywdzenia dzieci. Postawy i doświadczenia dorosłych Polaków.
Badania wskazały, że ok. 80 % respondentów dostawało „w skórę”. Najczęściej wymieniane formy karania o charakterze przemocy fizycznej, których doznali w dzieciństwie to :
klapsy 63,3%
bicie przez ubranie pasem lub innym przedmiotem 38,1%
pociąganie za ucho 25,7%
stawianie w kącie 25,7%
szarpanie 20,9%
bicie pasem lub innym przedmiotem "na goły tyłek" 17,9%
klęczenie 15,9%
uderzenie w twarz 14,2%
przetrzymywanie w zamkniętym pomieszczeniu 5,8%
bicie pięściami lub kopanie 2,9%
szczególnie brutalne bicie z uszkodzeniem ciała 1,7%
inne 3,7%
Osoby, które doświadczały kar fizycznych w młodości, oceniają stosowane wobec nich metody wychowawcze jako zdecydowanie i raczej łagodne – 79 %. Jako zdecydowanie i raczej surowe oceniło je 13 % badanych. Nie miało na ten temat jednoznacznej opinii 7 %.
Ponad połowa ( 54,4 % ) uważa, że kary były zasłużone i miały raczej dobroczynny wpływ na kształtowanie ich charakteru ( 40 % ) lub nie miały żadnego wpływu ( 39 % ). Tylko 5% osób stwierdziło, że karanie źle wpłynęła na ich życie.
Badanych zapytano również o stosowane przez nich kary fizyczne wobec własnych dzieci. 80,4 % przyznało się do klapsów, 24,8 % do bicia pasem, 7,8 % do bicia w twarz. 5,3 % badanych stwierdziło, że zdarzyło im się poważnie pobić dziecko, tak że konsekwencją był jego uraz fizyczny.
Wśród form krzywdzenia emocjonalnego, których badani doznawali w dzieciństwie i/lub młodości najczęściej pojawiały się : poniżenie i wyzwiska ( 28 % ), nadmierna kontrola ( 12 % ), wygórowane oczekiwania, którym trudno było sprostać ( 9,9 % ), odmawianie miłości przez całe dzieciństwo ( 6,3 % ).
14% badanych doświadczyło w dzieciństwie różnych form wykorzystywania seksualnego przez osoby dorosłe. W przypadku 6,5 % badanych było to obnażanie się dorosłego przed dzieckiem w celach erotycznych, 5,8 % uczestniczyło wbrew własnej woli przy stosunku seksualnym dorosłych, 3,7 % doświadczyło dotykania w celach erotycznych, 3,3 % było zmuszanych do oglądania pornografii a 1,3% do stosunków seksualnych z osoba dorosłą. Wszystkie te doświadczenia miały miejsce przed ukończeniem przez respondentów 15 lat.
Tylko nieliczni badani czuli się w dzieciństwie zaniedbywani przez rodziców, pozostawieni dłuższy czas bez opieki, głodni lub źle ubrani ( 2,6 %).

DIAGNOZA – ROLA NAUCZYCIELA, PEDAGOGA SZKOLNEGO


Najlepsze warunki umożliwiające wstępną identyfikację i rozpoznanie występowania w rodzinie krzywdzenia dziecka mają osoby zawodowo związane z wychowaniem i opieką nad nim, szczególnie nauczyciele. Spotykają się oni z dziećmi codziennie. Posiadają mniej lub bardziej regularny kontakt z rodzicami pozwalający mieć, co prawda ograniczony ale często wystarczający dla wstępnej identyfikacji problemu, wgląd w sytuację rodziny.
Są ( przynajmniej potencjalnie ) profesjonalistami posiadającymi rozległą wiedzę o problemach opieki i wychowania oraz o cechach i zachowaniach specyficznych i niespecyficznych dla dzieci na określonych etapach rozwojowych. Wiedzę pozwalającą identyfikować odstępstwa od normy i zaburzenia w zachowaniu dziecka.
Szczególna rola przypada pedagogowi szkolnemu. Jeżeli uznać nauczycieli za profesjonalistów w sprawach opieki i wychowania, to pedagog szkolny z racji pełnionej przez siebie funkcji i przynależnego mu zakresu obowiązków powinien być specjalistą wśród profesjonalistów. Musi umieć trafnie zinterpretować sygnały płynące od nauczycieli, znać założenia teoretyczno-praktyczne na temat samego zjawiska krzywdzenia dzieci i określone procedury postępowania. Wiedzieć do jakich instytucji i placówek zajmujących się profesjonalnie problemem przemocy w rodzinie zgłaszać uzasadnione podejrzenia lub przypadki krzywdzenia dzieci, a także co robić w określonych, szczególnie zagrażających i źle rokujących sytuacjach. Powinien być doradcą, koordynatorem i realizatorem działań podejmowanych przez szkołę od zrodzenia się podejrzenia o występowaniu krzywdzenia dziecka w rodzinie przez silniejsze lub słabsze umocnienie się takiego podejrzenia, aż po rozwiązania finalne.
W artykule Odpowiedzialność pedagogów za dzieci krzywdzone Ewa Jarosz w przekonujący sposób uzasadnia konieczność aktywnej postawy nauczycieli/pedagogów wobec sytuacji krzywdzenia dziecka. Argumenty przedstawia w postaci następujących wymiarów odpowiedzialności :
· odpowiedzialność zawodowa – nauczyciele, pedagodzy jako jedni z nielicznych posiadają społeczne przyzwolenie na ingerowanie w sprawy wychowania i rozwoju dziecka. W ich profesję wpisana jest rola obrońcy i rzecznika dziecka, chronienie go przed samowolą dorosłych, w tym nawet rodziców
· odpowiedzialność opiekuńczo – wychowawcza – nauczyciele, pedagodzy są współodpowiedzialni za pomyślny rozwój emocjonalny, osobowościowy, poznawczy, edukacyjny i społeczny dziecka. Dziecko krzywdzone narażone jest na zaburzenia w rozwoju wszystkich tych sfer
· odpowiedzialność społeczna – bardzo często to warunki społeczne ( bezrobocie, ubóstwo, wysokie wymagania życiowe ) są przyczyną dysfunkcji w rodzinie. Jeżeli w jakiejś części ich źródłem jest społeczeństwo, to musi ono czuć się współodpowiedzialne i przez działanie swoich instytucji ( w tym szkoły ) powstrzymywać lub zapobiegać występowaniu niekorzystnych zjawisk
· odpowiedzialność edukacyjna – nauczyciele, pedagodzy są reprezentantami i przekazicielami uznanych w społeczeństwie praw, wartości i zasad. Kiedy dochodzi do krzywdzenia dziecka powinni praktykować to, czego uczą
· odpowiedzialność polityczna – szkoła będąc instytucją państwową musi reagować na łamanie prawa. Krzywdzenie dziecka w wielu wypadkach nim jest
· odpowiedzialność ze względów utylitarnych – nauczyciele, pedagodzy dysponują stałym kontaktem z dzieckiem i rodzicami, są profesjonalistami w sprawach opieki i wychowania
· odpowiedzialność moralna – udzielanie pomocy doznającym krzywdy i cierpienia, szczególnie dzieciom, które same nie potrafią się bronić jest powszechnie przyjętą zasadą etyczną.
Wśród zdarzeń pozwalających nauczycielom, pedagogom rozpoznać krzywdzenie dziecka w rodzinie są :
ujawnienie się sprawcy
doniesienia osób trzecich
ujawnienie doświadczenia krzywdy przez samo dziecko
występujące u dziecka objawy fizyczne i somatyczne
specyficzne symptomy zachowania dziecka

Ujawnienie się sprawcy


Zdarza się to rzadko i raczej przypadkowo. Po prostu niektórzy rodzice nie zdając sobie sprawy z niewłaściwości zachowań wobec własnych dzieci opowiadają o tych zachowaniach w dobrej wierze, często oczekując nawet pochwał i aprobaty. Są też i tacy rodzice, którzy zrozumieli, że zabrnęli w ślepy zaułek. Stosowane dotychczas przez nich metody wychowawcze bazujące na krzywdzeniu dziecka przestały w pewnym momencie przynosić właściwe – w ich mniemaniu – efekty i uświadomili sobie konieczność szukania pomocy. Generalnie można jednak przyjąć, że prawdopodobieństwo zgłoszenia się z problemem do szkoły rodzica krzywdzącego własne dziecko, szczególnie, jeśli krzywdzenie to ma nasilony charakter, jest bardzo niskie. Rodzice tacy rozumieją naganność własnego zachowania i dokładają wszelkich starań, aby nie zostało ono ujawnione.

Doniesienia osób trzecich


Problem krzywdzenia dziecka w rodzinie może zostać zgłoszony szkole przez członków rodziny ( rodzica nie krzywdzącego, rodzeństwo, dziadków, innych krewnych ), rodziców innych dzieci, kolegów dziecka, sąsiadów czy znajomych rodziny. Nauczyciel, pedagog powinien w pierwszej kolejności wysłuchać relacji starając się w miarę możliwości w nią nie ingerować. Zdecydowanie nie należy podpowiadać, sugerować, naprowadzać. Bardzo istotne jest ustalenie :
· co osoba zgłaszająca wie na podstawie własnych obserwacji ( czego była świadkiem )
· czego dowiedziała się od innych osób
· czego jedynie się domyśla i na jakiej podstawie
Dobrze byłoby uzyskać od rozmówcy pisemną relację.
Oczywiście z każdej rozmowy tego typu należy sporządzić notatkę. Warto zawrzeć w niej nie tylko to, co zostało powiedziane, ale również wrażenie dotyczące wiarygodności rozmówcy. Mogą o niej świadczyć następujące cechy wypowiedzi :
· spontaniczność nie przypominająca recytowania tekstu wyuczonego na pamięć
· przytaczanie dialogów expressis verbis, cytowanie siebie i inne osoby
· wrażenie nieporadności i zagubienia w całej sytuacji
· podawanie dużej liczby detali
· podawanie szczegółów nieistotnych dla sprawy
· opisy własnych stanów emocjonalnych i wrażeń odczuwanych w związku z opisywaną sytuacją
· samorzutne korygowanie i zmiana wcześniejszych wypowiedzi
· pojawianie się wątpliwości co do właściwej oceny przedstawianej sytuacji

Ujawnienie doświadczenia krzywdy przez samo dziecko


Dzieci, które doznają krzywdzenia w rodzinie, są często silnie związane emocjonalnie ze sprawcą. Mogą cierpieć i jednocześnie darzyć go miłością, dlatego rzadko ujawniają swoje traumatyczne przeżycia. Jeśli jednak podejmują taką decyzję, do zwierzeń wybierają osobę, którą darzą zaufaniem i wierzą, że mogą liczyć na jej wsparcie. Osobą taką może być wychowawca, inny nauczyciel czy pedagog szkolny. Ujawnienie może mieć formę pośrednią i kryć się pod wypowiedziami typu : „kolega zwierzył mi się z takiego problemu.....co można by mu poradzić ?”, „co czeka dziecko, które....” itp. Dziecko może również narzekać na różne dolegliwości licząc na domyślność i dociekliwość rozmówcy. Takie zachowania pozwalają mu mieć poczucie, że jest lojalne wobec rodziców, że „nie zdradza ich”.
Ujawnienie pośrednie wymaga jak najszybszego zaaranżowania rozmowy z dzieckiem.
Zdarza się, że dziecko mówi wprost o problemie. Czasem nie oczekuje żadnej reakcji. Sama możliwość zwerbalizowania traumatycznych przeżyć przed inną osobą rozładowuje napięcie psychiczne, w którym stale żyje. Czasem rozpaczliwie szuka pomocy i drogi wyjścia z dramatycznej sytuacji.
Pedagog, nauczyciel musi bezwzględnie znaleźć czas na wysłuchanie dziecka, a nie odsyłać go do osoby, która wydaje mu się bardziej kompetentna. W tym pierwszym momencie nie należy zbytnio wdawać się w szczegóły ( choć jeżeli to możliwe warto dowiedzieć się kto jest sprawcą krzywdzenia, jak często się zdarza, przy kim dziecko czuje się bezpiecznie ) lecz przede wszystkim postarać się zrozumieć istotę problemu.
Podczas rozmowy należy przestrzegać pewnych reguł, które zostaną opisane w dalszej części opracowania.

Występujące u dziecka objawy fizyczne i somatyczne


Charakterystyczne cechy obrażeń fizycznych specyficznych dla maltretowania :
· lokalizacja obrażeń nie tam, gdzie ich przyczyną mogą być przypadkowe urazy związane z normalną aktywnością i witalnością dziecka, a więc na czole, kolanach, czy przedramionach, ale tam, gdzie dziecku trudno byłoby je spowodować, nawet przy najbardziej ruchliwym trybie życie np. uszy, oczy, usta, szyja, ramiona, klatka piersiowa, plecy, pośladki
· obrażenia powtarzają się i są niewyjaśnione
· powstają w różnym czasie ale mają podobny charakter
· pojawiają się z pewną regularnością np. po weekendach i nieobecnościach dziecka w szkole, w okolicach wypłaty pensji
· są nieleczone, stare i nowe, różne co do „wieku”.
Podejrzenia co do nieprzypadkowego źródła urazów mogą wzmacniać następujące czynniki :
· zwlekanie rodziców ze zgłoszeniem się z dzieckiem do lekarza w przypadku urazu
· niewystarczające lub nieprawdopodobne wyjaśnienia obrażeń
· brak jakichkolwiek wyjaśnień
· niezgodność w opisie przyczyn pojawienia się obrażeń w relacji dziecka i rodziców
· wygląd obrażeń jest nieadekwatny do opisu przyczyn ich pojawienia się
· widoczna jest próba maskowania obrażeń
· w rodzinie wcześniej występowały przypadki krzywdzenia dzieci
· rodzic ( rodzice ) są alkoholikami, narkotyzują się, są chorzy psychicznie

Obrażenia specyficzne dla doznania przemocy fizycznej

· siniaki na częściach miękkich, w tym ślady szczypania ( policzki, brzuch, pośladki, ramiona, przedramię, łydki, uda )
· siniaki w kształcie dłoni na policzkach i pośladkach
· siniaki po obu stronach ust lub policzków powstające wskutek silnego ucisku
· siniaki po obu stronach małżowiny usznej lub naderwania i zniekształcenia małżowin
· siniaki i urazy geometryczne - o wyraźnym zarysie, wyraźnie zaznaczonych kształtach przedmiotów które zostały użyte do bicia ( paska, klamry, kabla, kija, patelni itp.)
· siniaki na ramionach, łopatkach lub tułowiu ( rezultat silnego uścisku lub potrząsania dzieckiem )
· łukowate ślady wbijania paznokci
· długie i głębokie zadrapania, cięcia ( np. ostrzem brzytwy, nożem itp.)
· tzw. podbite oczy
· ślady duszenia lub krępowania czy wiązania ( na szyi, nadgarstkach, w kostkach )
· uszkodzenia podniebienia i dziąseł - jako rezultat karmienia na siłę
· częste występowanie różnych oparzeń i śladów przypaleń, ślady oparzeń różne co do „wieku"
· oparzenia nietypowych ( dla przypadkowych oparzeń ) części ciała: tułowia, twarzy, pośladków, grzbietu dłoni itp.
· okrągłe ślady poparzenia papierosem
· głębokie poparzenia o regularnych kształtach ( żelazko, lokówka, itp.)
· ślady ugryzień posiadające wyraźny zarys zębów człowieka dorosłego
· łysienie lub tzw. łyse plamy - mogą być pourazowe, gdy rodzice ciągną dziecko za włosy, lub być wynikiem silnego stresu emocjonalnego
· wybite zęby, złamane żebra

Symptomy i obrażenia specyficzne mogące wskazywać na wykorzystywanie seksualne

· infekcje dróg moczowo – płciowych bez podłoża organicznego
· bóle głowy i brzucha
· nudności, wymioty
· problemy z oddawaniem moczu i kału
· siniaki na klatce piersiowej, pośladkach, podbrzuszu, udach
· infekcje jamy ustnej
· niewyjaśnione owrzodzenia, krwawienia i jakiekolwiek rany okolic genitaliów i odbytu ( otarcia, zaczerwienienia, stany zapalne )
Oczywiście część z tych symptomów i obrażeń nie jest możliwa do zaobserwowania przez nauczyciela, pedagoga. Może jednak wnioskować o nich obserwując częste prośby dziecka o możliwość skorzystania z WC, jego trudności w chodzeniu, siadaniu czy wykonywaniu pewnych ćwiczeń gimnastycznych.

Symptomy fizyczne zaniedbywania dziecka w rodzinie

· bardzo niska higiena osobista - dziecko jest zawsze brudne, cuchnące, ma stale brudne paznokcie i ubranie itp.
· Brudne, stale noszone, niereperowane ubranie, nieodpowiednie do pogody i rozmiarów ciała dziecka ubranie,
· ślady licznych ukąszeń ( pchły, pluskwy )
· świerzb
· dziecko jest stale głodne
· szybko przybiera na wadze, poprawia się jego ogólna kondycja podczas krótkich pobytów poza domem rodzinnym, a jego wygląd marnieje po powrocie
· zbyt niska wobec wieku waga i wzrost lub wręcz wychudzenie, wymizerowanie
· chroniczne choroby
· choroby nieleczone, urazy
· ropne zapalenia skóry
· próchnica zębów, zły stan higieny jamy ustnej
· oznaki odmrożeń
· ciągłe zmęczenie, apatia

Specyficzne symptomy zachowania dziecka


Behawioralne symptomy krzywdzenia fizycznego :

· poszukiwanie przez dziecko stałej uwagi nauczyciela, ciągłe zwracanie na siebie uwagi
· tzw. ciągle czepianie się, „lepienie się" do dorosłych
· tzw. „zimne wyczekiwanie" polegające na tym, iż dziecko stale obserwuje dorosłych, aby modyfikować swoje zachowanie, w celu uniknięcia ewentualnej przemocy
· ciągły tzw. „niemądry" uśmiech, stosowany przez dzieci, by wydać się bardziej przyjaznymi
· postawa nadmiernie narzekająca
· postawy ekstremalne : wrogość, agresja, napady złości - nadmierna uległość, wycofywanie się
· zbyt pośpieszne przepraszanie
· nie reagowanie płaczem na ból
· brak reakcji na płacz innych
· wyraźny brak radości życia
· opory przed rozbieraniem się np. na lekcjach wychowania fizycznego lub do badania lekarskiego
· lęk przed powrotem do domu, wyrażanie niechęci do powrotu
· wyrażanie lęku przed rodzicami
· noszenie ubrań zakrywających kończyny górne i dolne nawet w upalne dni
· gwałtowne uniki ( kulenie się ), w odpowiedzi na próbę dotknięcia czy pogłaskania

Behawioralne symptomy wykorzystywania seksualnego :

· zbytnia erotyzacja dziecka, znajomość zachowań o seksualnym charakterze
· zachowania seksualne nietypowe dla wieku ( duża częstotliwość takich zachowań, ich kompulsywność, dokładne odwzorowywanie )
· prowokacyjne zachowania seksualne w stosunku do dorosłych jak i do rówieśników ( np. dotykanie genitaliów i zachęcanie do masturbacji, u starszych dzieci promiskuityzm )
· używanie nowych, niespotykanych dotąd nazw organów i czynności płciowych, obsceniczne wyrazy i zwroty
· nadmierna, kompulsywna masturbacja powodującej czasami nawet urazy fizyczne
· agresywne ( przemocowe ) zachowania seksualne wobec rówieśników, symulowanie w zabawach stosunków seksualnych, odgrywanie przemocy seksualnej na lalkach i zabawkach
· wypowiedzi, teksty pisane, rysunki o kontekście seksualnym
· wagarowanie, „porzucanie” szkoły
· wycofanie się z kontaktów społecznych, złe relacje z rówieśnikami
· generalny brak zaufania - dziecko nie ufa nikomu
· postawa obojętności wobec wszystkiego, uciekanie od rzeczywistości
· głębokie stany depresyjne, postawa stałego wycofania się
· zachowania regresywne, nieodpowiednie do wieku
· częste napady złości i złego humoru lub trudne do wytłumaczenia zmiany zachowań
· przerwanie aktywności, które dotychczas sprawiały dziecku przyjemność np. słuchanie muzyki, uprawianie sportu itp.
· wyrażana niska samoocena i stałe poczucie winy
· mówienie o sobie, że jest się złym, brudnym, zepsutym
· samookaleczenia, myśli i próby samobójcze, wrogość wobec samego siebie
· ucieczki z domu
· kradzieże, kłamstwa, jawne oszukiwanie ( w nadziei, że ktoś to wykryje )
· lęk i niechęć jawna lub sugerowana do przebywania z określonymi dorosłymi
· wyraźna niechęć przed powrotem do domu, znajdowanie wielu wymówek, by opóźnić powrót
· zaburzenia jedzenia z rozwinięciem w anoreksję lub bulimię bądź też nagła zmiana nawyków jedzenia
· obawa, niechęć przed badaniami medycznymi, niechęć do rozbierania się
Przedstawione tu behawioralne symptomy wykorzystywania seksualnego dziecka pojawiają się w literaturze najczęściej. Wiliam N. Friedrich w artykule Bezpośrednie konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci – przegląd literatury pisze jednak, że objawy stwierdzane u dzieci i nastolatków – ofiar wykorzystywania seksualnego często mają charakter ogólny i nie różnią się ( nie licząc nietypowych zachowań seksualnych ) od objawów będących następstwem innych traumatycznych przeżyć powodujących u dziecka napięcie i niepokój. Określa się je jako przejawy stresu pourazowego ( PTDS )
Zespół stresu pourazowego ( posttraumatic stress disorder ) to rodzaj zaburzenia lękowego, który charakteryzuje :
· przeżywanie na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach sennych
· poczucie odrętwienia i przytępienia uczuciowego
· odizolowanie od innych ludzi
· brak reakcji na otoczenie
· niezdolność do przeżywania przyjemności
· unikanie działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz
· stan nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną reaktywnością na bodźce oraz bezsennością
· lęk
· depresja
· myśli suicydalne ( samobójcze ) - odczuwanie potrzeby odebrania sobie życia, połączonej zwykle z poczuciem bezsensu własnej egzystencji.
Podejrzenia zrodzone na podstawie uzyskanych informacji lub/i obserwacji któryś z przedstawionych wyżej symptomów nauczyciel, pedagog powinien zweryfikować analizując wiedzę jaką posiada na temat czynników ryzyka krzywdzenia dziecka występujących w konkretnej rodzinie.
Przemocy w niej mogą sprzyjać zaburzenia w trzech sferach życia rodzinnego, są nimi : małżeństwo, rodzicielstwo i czynniki ekonomiczne.


Małżeństwo :

· odmienne modele funkcjonowania rodziny, wyniesione przez małżonków z własnych domów rodzinny
· niedojrzałość emocjonalna, młody wiek rodziców
· konflikty małżeńskie
· poczucie izolacji społecznej, charakterystyczne dla rodzin alkoholików, rodzin o statusie społecznym innym niż pozostałe w otoczeniu czy małżeństw zmieniających miejsce zamieszkania i wchodzących w nieznane środowisko.

Rodzicielstwo :

· dziecko niechciane
· dziecko o specjalnych potrzebach ( ułomności fizyczne lub psychiczne, problemy dziecka z jedzeniem, ze snem itp. )
· złe – w oczach rodziców - zachowanie dziecka
· brak umiejętności wychowawczych
· nierealne postrzeganie dziecka, wygórowane wymagania wobec niego

Czynniki ekonomiczne :

· bezrobocie
· ubóstwo
· konieczność podejmowania dodatkowej pracy zarobkowej
· złe warunki mieszkaniowe
Możliwości wystąpienia w rodzinie problemu wykorzystywania seksualnego dziecka sprzyja przede wszystkim :
· izolacja społeczna rodziny
· postrzeganie dziecka jako własności
· maskulinizacja – autorytaryzm i dominacja jednego rodzica
Często wymienia się również :
· pasywność matki lub jej bezsilność i zależność
· nieobecność jednego rodzica
· chorobę somatycznymi lub psychosomatyczną żony lub męża
· brak wyraźnych granic międzypokoleniowych
· głębokie konflikty małżeńskie
· przemoc fizyczną, alkoholizm, narkomanię, przestępczość lub bezrobocie
· niesatysfakcjonujące relacje seksualne małżonków
Dla dziecka doświadczającego krzywdzenia w rodzinie szkoła może być jedynym bezpiecznym miejscem i jedynym źródłem oparcia. Nauczyciel, pedagog nie może lekceważyć żadnego sygnału, musi być jednak ostrożny w swych ocenach, a już na pewno w działaniach. Powinien bezwzględnie pamiętać, że nie można wyciągać daleko idących wniosków o występowaniu krzywdzenia na podstawie pojedynczych, izolowanych symptomów.
Analiza uzyskanych informacji, rozpoznanie zaburzonych zachowań dziecka, skojarzenie ich z zaobserwowanymi ewentualnymi jego urazami ( brak widocznych urazów fizycznych nie oznacza, że dziecko nie jest krzywdzone psychicznie lub wykorzystywane seksualnie ), wiedzą o sytuacji rodzinnej i zachowaniami rodziców, dadzą pełniejszy obraz możliwości istniejących w rodzinie nieprawidłowości.
W szkole największą wiedzę na temat dziecka posiadają ( powinni posiadać ) jego wychowawca i pedagog szkolny. W fazie diagnozy problemu krzywdzenia dziecka ich rola i współdziałanie ma kluczowe znaczenie. W dalszej fazie, nazwijmy ją interwencyjną, główna rola przypada pedagogowi szkolnemu.

PROCEDURY POSTĘPOWANIA


W trudnych, stresujących sytuacjach, a niewątpliwie są nimi problemy dziecka krzywdzonego, nie do przecenienia jest wiedza o tym jak należy postępować. Znajomość zasad postępowania jest dla nauczyciela, pedagoga nieodzowna i nieoceniona. Wiedza o procedurach rozumianych jako uporządkowany sposób działania stanowi gwarancję optymalnej interwencji. Oczywiście nie należy zapominać o wyjątkowości każdej sytuacji i konieczności dostosowania się do niej.

Pojawiają się przesłanki mogące świadczyć o przemocy fizycznej w rodzinie wobec dziecka


1. Wychowawca razem z pedagogiem szkolnym dokonują analizy posiadanych informacji, w tym czynników ryzyka krzywdzenia dziecka występujących w konkretnej rodzinie
2. Pedagog szkolny przeprowadza konsultacje :
· z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji
· z dzielnicowym Rejonowego Komisariatu Policji w celu uzyskania informacji o ewentualnych interwencjach
· z kuratorem sądowym ( jeżeli jest ) w celu uzyskania informacji o sprawowanym nadzorze
3. Wychowawca z pedagogiem szkolnym ustalają, który z nich przeprowadzi rozmowę z dzieckiem
4. rozmowa z dzieckiem
5. określenie stopnia zagrożenia jego bezpieczeństwa

W dalszej procedurze postępowania mogą pojawić się dwa warianty :

A. Konieczne jest odizolowanie dziecka od domu
B. Dziecko może pozostać w domu rodzinnym

A. Konieczne jest odizolowanie dziecka od domu


Diagnoza wykazała bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia dziecka

1. Pedagog szkolny powiadamia, w porozumieniu z dyrektorem szkoły, Specjalistę do Spraw Nieletnich Komisariatu Rejonowego Policji lub/oraz właściwy Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Uruchomiona zostaje natychmiastowa interwencja na podstawie przewidzianych w tego rodzaju sytuacjach, procedurach dla policji i sądu rodzinnego umieszczania dzieci w rodzinach zastępczych, placówkach opiekuńczych lub placówkach służby zdrowia. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji.
2. Pisemnie powiadamia Prokuraturę Rejonową o popełnieniu przestępstwa. Prokuratura, uznając zarzut naruszenia przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach chroniących dobro dziecka, powinna w myśl art. 23 k.p.k. złożyć zawiadomienie do Sądu Rodzinnego.
3. Powiadamia pracownika socjalnego w rejonie

B. Dziecko może pozostać w domu rodzinnym


Problem krzywdzenia nie wymaga sięgnięcia po środki represji wobec rodziny i izolowania od niej dziecka. Możliwa jest współpraca z rodzicami na rzecz poprawy sytuacji.

1. Pedagog szkolny i wychowawca oceniają szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców
2. Rozmowa pedagoga szkolnego z rodzicem ( rodzicami dziecka )
3. Pedagog szkolny zawiera kontrakt z rodzicami o współpracy na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny. Informuje o swoim dalszym ewentualnym postępowaniu w razie niedotrzymania warunków umowy
4. Podejmuje i koordynuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku :
wzmocnienia dziecka :
· zapewnienie mu odpowiednio do potrzeb i w uzgodnieniu z rodzicami, konsultacji psychologiczno – pedagogicznych, ewentualnie psychiatrycznych w opiekującej się szkołą poradnią psychologiczno - pedagogiczną
· skierowanie do instytucji udzielających różnych form pomocy: terapia indywidualna, grupowa, zajęcia świetlicowe, warsztaty - w uzgodnieniu z rodzicami i adekwatnie do potrzeb
wspierania rodziny
· skierowanie, adekwatnie do potrzeb, do instytucji oferujących: poradnictwo, konsultacje psychologiczne, terapię uzależnień, terapię dla sprawców przemocy, warsztaty umiejętności wychowawczych

Pojawiają się przesłanki mogące świadczyć o wykorzystywaniu seksualnym dziecka w rodzinie


A. Problem zgłasza matka dziecka
B. Informacje pochodzą z innych źródeł

A. Problem zgłasza matka dziecka


1. Pedagog szkolny informuje matkę o przewidzianych procedurach i konsekwencjach prawnych dla sprawcy
2. Przekazuje adres i telefon odpowiedniej placówki zajmującej się problemem wykorzystywania seksualnego dzieci. Ewentualnie pośredniczy w uzgodnieniu terminu pierwszego spotkania
3. Powiadamia ( w porozumieniu z dyrektorem szkoły ) Specjalistę do Spraw Nieletnich Komisariatu Rejonowego Policji i/lub Sąd Rejonowy - Wydział Rodzinny i Nieletnich o nieprawidłowej sytuacji dziecka. Organy te uruchamiają własne procedury
4. Podejmuje i koordynuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku :
wzmocnienia dziecka :
· kieruje na zajęcia umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, umiejętności społecznych oraz inne, adekwatne do potrzeb dziecka
· szczególnie wspomaga dziecko w sytuacjach szkolnych
wspierania rodziny
· kieruje na warsztaty umiejętności wychowawczych, bądź na inne formy pomocy, adekwatnie do potrzeb tej rodziny
5. Monitoruje sytuację dziecka i rodziny

A. Informacje pochodzą z innych źródeł


1. Wychowawca razem z pedagogiem szkolnym dokonują analizy posiadanych informacji, w tym czynników ryzyka krzywdzenia dziecka występujących w konkretnej rodzinie
2. Określają stopień zagrożenia jego bezpieczeństwa
3. Oceniają szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców
4. Pedagog szkolny przeprowadza konsultacje :
· z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji
· z dzielnicowym Rejonowego Komisariatu Policji w celu uzyskania informacji o ewentualnych interwencjach
· z kuratorem sądowym ( jeżeli jest ) w celu uzyskania informacji o sprawowanym nadzorze
5. Wychowawca z pedagogiem szkolnym ustalają, który z nich przeprowadzi rozmowę z dzieckiem
6. Rozmowa z dzieckiem
7. Rozmowa z rodzicem niekrzywdzącym

W zależności od ustaleń :

1. Dalsze monitorowanie zachowania dziecka, zdobywanie dodatkowych informacji
2. Postępowanie jak w przypadku zgłoszenia problemu przez matkę

Pojawiają się przesłanki mogące świadczyć o krzywdzeniu dziecka w rodzinie przez zaniedbywanie


1. Wychowawca razem z pedagogiem szkolnym dokonują analizy posiadanych informacji dotyczących problemu zaniedbywania dziecka
2. Określają stopień zagrożenia jego bezpieczeństwa
3. Oceniają szansę współpracy przynajmniej z jednym z rodziców
4. Pedagog szkolny konsultuje się z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego. W przypadku braku danych prosi o przeprowadzenie takiego wywiadu i pilne przekazanie uzyskanych informacji
5. Nawiązuje kontakt z rodzicami dziecka, informuje o konsekwencjach prawnych zaniedbywania

W dalszej procedurze postępowania mogą pojawić się dwa warianty :
A. Rodzice nawiązują współpracę
B. Rodzice nie nawiązują współpracy

Rodzice nawiązują współpracę


1. Pedagog szkolny zawiera kontrakt z rodzicami o współpracy na rzecz poprawy sytuacji dziecka i rodziny. Informuje o swoim dalszym ewentualnym postępowaniu w razie niedotrzymania warunków umowy
2. Podejmuje i koordynuje działania wynikające z potrzeb dziecka i rodziny w kierunku:
wzmocnienia dziecka :
· zapewnienie mu w porozumieniu z rodzicami i w zależności od potrzeb, posiłku, niezbędnych podręczników, pomocy szkolnych, odzieży, stypendium szkolnego
· zapewnienie pomocy w nauce
wspierania rodziny :
· kieruje rodziców do instytucji oferujących poradnictwo i warsztaty w zakresie metod poszukiwania pracy bądź inne formy pomocy adekwatnie do potrzeb
· kieruje ich do instytucji oferujących pomoc materialną. Pomaga w załatwianiu formalności związanych z jej uzyskaniem.

Rodzice nie nawiązują współpracy


1. Pedagog szkolny w porozumieniu z dyrektorem szkoły powiadamia o sytuacji dziecka Specjalistę do Spraw Nieletnich Rejonowego Komisariatu Policji oraz właściwy Wydział Rodzinny i Nieletnich Sądu Rejonowego. Dalszy tok postępowania leży w kompetencji tych instytucji.
2. Powiadomienie o sytuacji dziecka pracownika socjalnego w rejonie

ROZMOWA Z DZIECKIEM KRZYWDZONYM I JEGO RODZICEM


Najtrudniejszym chyba momentem w podejmowanych przez nauczyciela, pedagoga szkolnego działaniach dotyczących krzywdzonego dziecka jest rozmowa z nim i jego rodzicami. Dobre przygotowanie do takich rozmów, wiedza o zasadach, którymi należy się podczas nich kierować dodadzą nauczycielowi, pedagogowi szkolnemu pewności siebie i pozwolą skupić się na głównym ich celu.

Rozmowa z dzieckiem


Celem rozmowy z dzieckiem jest zebranie informacji potwierdzających ( bądź niepotwierdzających ) jego krzywdzenie w rodzinie, określających charakter i okoliczności zdarzeń, rolę i zachowanie innych członków rodziny oraz zidentyfikowanie sprawcy. Nie wolno jednak zapomnieć, że celem spotkania jest również – a może przede wszystkim - udzielenie dziecku wsparcia.
Sposób prowadzenia rozmowy z dzieckiem powinien oczywiście uwzględniać jego wiek i możliwości rozwojowe ale również to czy dziecko samo ujawniło doświadczenie krzywdy domowej, czy też podejrzenie zrodziło się w oparciu o inne przesłanki np. informacje osób trzecich czy zaobserwowane u dziecka symptomy fizyczne i/lub behawioralne. W pierwszym przypadku nauczyciel, pedagog, do którego zwróciło się dziecko musi pamiętać, że został uznany za tą osobę, u której można szukać wsparcia, której można zaufać. W drugim, nieodzowne jest zadbanie o zdobycie tego zaufania. Można porozmawiać na wstępie z dzieckiem na tematy neutralne, ale dla niego istotne. Zapytać np. o zainteresowania, sukcesy, opinie na temat ważnych dla niego spraw. Trzeba okazać werbalnie i niewerbalne, że jest się zainteresowanym dzieckiem, jako osobą, że jest kimś ważnym dla rozmówcy.
Rozmowa musi być w miejscu bezpiecznym i cichym. Czas rozmowy jest czasem przeznaczonym tylko dla dziecka. Nie ma tu miejsca na odbieranie telefonów, wychodzenie na chwilę w „pilnych sprawach”, okazywanie zniecierpliwienia. Warto jeszcze raz podkreślić, dziecko musi widzieć i czuć, że teraz jest najważniejsze.
Trzeba liczyć się z tym, że może być ono nieprzygotowane do zwierzeń, nieprzyjemnie zaskoczone sytuacją, może starać się ukryć fakt krzywdzenia przez rodziców szczególnie, gdy sprawa będzie się wiązać z przemocą seksualną. W rozmowie mogą mu towarzyszyć :
· uczucie wstydu
· lęk o przyszłość swoją i swojej rodziny
· lęk przed obwinianiem go przez rodziców za kłopoty wynikające z ujawnienia sprawy
· lęk przed zemstą sprawcy przemocy

· brak znajomości odpowiedniego słownictwa ( szczególnie gdy rozmowa będzie dotyczyć przemocy o podłożu seksualnym )
Mogą również ujawniać się mechanizmy obronne pozwalające dziecku radzić sobie z traumą. Mechanizmy chroniące go przed bólem, cierpieniem i samotnością i pozwalające zachować mimo wszystko wiarę i przywiązanie do rodziców, ale utrudniające szczerą rozmowę. Są to :
Tłumienie - świadome unikanie bolesnych wspomnień lub uczuć
Wyparcie - usuwanie i niedopuszczanie do świadomości wspomnień, które przywołują bolesne skojarzenia
Zaprzeczenie - wmawiane sobie, że zdarzenie, którego doświadczyło lub którego było świadkiem wcale nie miało miejsca („to się naprawdę nie zdarzyło”)
Minimalizacja - minimalizowanie znaczenia doznawanej krzywdy na zasadzie: „gorsze rzeczy się zdarzają”
Racjonalizacja - znajdowanie takiego wytłumaczenia dla zachowania rodziców, aby zwolnić ich z odpowiedzialność za krzywdzenie.
Nauczyciel, pedagog będzie musiał poradzić sobie z własnymi negatywnymi emocjami : lękiem, złością, poczuciem bezradności. Z obawą przed dodatkowym skrzywdzeniem dziecka podczas rozmowy i przed mieszaniem się w „nie swoje sprawy”.
Jak już wspomniano pierwszy krok w rozmowie, to nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem. Jeżeli to się uda można delikatnie przejść do zadawania mu pytań .
Trzeba go przy tym zapewnić, że ma prawo czegoś nie wiedzieć, nie rozumieć pytania lub nie chcieć na nie odpowiedzieć. Taka informacja wzmocni jego poczucie bezpieczeństwa i zmniejszy prawdopodobieństwo, że starając się spełnić oczekiwania rozmówcy będzie mówiło nieprawdę. Oczywiście zasadą jest używanie w rozmowie z dzieckiem prostego, zrozumiałego języka ( zdania pojedyncze, bez podwójnych przeczeń, trudnych wyrazów itd. ).
Stawiane pytania powinny mieć otwarty charakter, umożliwiający dziecku opowiedzenie własnymi słowami o tym co mu się przytrafiło. Pytania takie mogą zaczynać się od wyrażeń :
· czy możesz powiedzieć coś więcej na ten temat ?,
· czy chciałbyś jeszcze coś dodać ?,
· czy mógłbyś mi o tym opowiedzieć ?,
· wyjaśnij mi to dokładnie, chciałbym lepiej zrozumieć ?
Nie można zadawać pytań sugerujących. Powinno się także unikać pytań zaczynających się od słów dlaczego ?, po co ? ( np. po co tam poszedłeś ?, dlaczego dopiero teraz o tym mówisz ? ), mogących wywołać w dziecku poczucie winy.
Podczas swojej wypowiedzi dziecko cały czas powinno mieć świadomość, że jest uważnie słuchane. Nauczyciel, pedagog powinien używać świadczących o tym sygnałów. Mogą mieć one charakter niewerbalny ( gesty, mimika ) jak również werbalny.
Sygnały werbalne to między innymi : zwroty parajęzykowe ( np. uhm, aha, no tak ), parafrazowanie i odzwierciedlanie.
Parafrazowanie można wykorzystać, gdy w rozmowie nastąpi naturalna przerwa, gdy dziecko nagle zamilknie lub zawiesi głos na końcu zdania i da do zrozumienia, że czeka na jakąś reakcję. Istotą parafrazowania jest powtórzenie własnymi słowami tego, co powiedziało dziecko. Można je zacząć od słów :
· o ile dobrze Cię zrozumiałem...
· chcesz przez to powiedzieć, że...
· próbuję zrozumieć, to znaczy, że...
· czy mam rację myśląc, że...
Odzwierciedlanie to nazywanie odczuć rozmówcy podkreślające zrozumienie przekazów tak werbalnych jak i pozawerbalnych. Może zacząć się zwrotami :
· widzę, że jest Ci smutno...
· wygląda na to, że bardzo Cię niepokoi....
Oto kilka dodatkowych wskazówek, którymi warto się kierować rozmawiając z dzieckiem co do którego istnieje podejrzenie, że jest krzywdzone w rodzinie :
· Trzeba zachować spokój. Nie można okazywać złości, zszokowania czy zakłopotania tym co dziecko mówi. Trzeba też powstrzymać się od wypowiadania negatywnych sądów o „agresorze”
· Nauczyciel, pedagog nie jest śledczym. W rozmowie, którą prowadzi nie chodzi o zbieranie dowodów, ustalanie szczegółów i niepodważalnych faktów. Jeżeli sprawa okaże się poważna ustali je sędzia i psycholog specjalista. Trzeba starać się oszczędzić dziecku traumy związanej z koniecznością kilkukrotnego powtarzania bolesnych szczegółów. Należy pozwolić dziecku ujawnić to, na co jest gotowe
· Nie wolno pospieszać dziecka, trzeba dostosować się do jego tempa relacjonowania wydarzeń
· Należy je upewnić, że dobrze robi ujawniając krzywdy, których doznało, pochwalić je za to, zapewnić że to co się stało nie jest jego winą, że nie ponosi również odpowiedzialności za to, że nie powiedziało o tym, co mu się przydarzyło od razu
· Należy przejawiać zaufanie i wiarę w to, co mówi i przyjmować to bez osądzania
· Nie należy dramatyzować, tworzyć atmosfery sensacji, wyjątkowości wydarzeń, ale jednocześnie nie należy udawać przed dzieckiem, że wszystko jest w porządku. Dziecko powinno odczuć, że to o czym opowiada nie powinno mieć miejsca
· Nie wolno zaprzeczać lub bagatelizować jego uczuć. Trzeba w tych uczuciach mu towarzyszyć. Wyrazić wprost, że się je widzi i rozumie. Nie mają w tym momencie większego sensu stwierdzenia typu wszystko będzie dobrze, nie płacz, nie przejmuj się. Można jednak starać się mu wytłumaczyć, że są dzieci mające podobne problemy, z którymi czują się tak samo, że różne trudności, które przeżywa, np. ból fizyczny, koszmary nocne, złe samopoczucie itp., miną.
· Nie można obiecywać dziecku zachowania rozmowy w tajemnicy. Spełnienie obietnicy uniemożliwiłoby podjęcie jakiejkolwiek interwencji
· Nie można składać innych pochopnych obietnic. Nie ma pewności, jak dalej potoczą się losy dziecka. Nie wiadomo czy sprawca od razu zostanie odizolowany od niego, jak zareaguje jego rodzina, czy nikt inny już go nie skrzywdzi
· Na koniec spotkania trzeba wyraźnie powiedzieć dziecku że mu się wierzy i poinformować go co dalej będzie się działo, z kim będą przeprowadzone rozmowy aby spróbować mu pomóc.
· Rozmowę trzeba spróbować zakończyć jakaś pozytywną uwagą
· Nie jest wskazane, aby w czasie rozmowy z dzieckiem byli obecni rodzice

Rozmowa z rodzicem


Omawiając procedury postępowania w sytuacji krzywdzenia dziecka w rodzinie stwierdzono, że zdiagnozowanie bezpośredniego zagrożenie jego zdrowia lub życia bezwzględnie wymaga powiadomienia organów ścigania. W takich sytuacjach wcześniejsze szukanie przez wychowawcę, pedagoga kontaktu z rodzicami może opóźnić konieczną, natychmiastową interwencję. Po złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, niewskazana jest rozmowa z rodzicem sprawcą. Może on zmuszać członków rodziny i samą ofiarę do milczenia, co zdecydowanie utrudni postępowanie. Oczywiście należy próbować nawiązać kontakt ze współmałżonkiem niekrzywdzącym. Trzeba zachęcić go do współpracy i skorzystania z wyspecjalizowanej pomocy.
W sytuacji gdy zebrane dane nie wskazują na bezpośrednie zagrożenie bezpieczeństwa dziecka rozmowa z rodzicem/rodzicami może mieć dwojaki charakter – diagnostyczny lub interwencyjny.

Rozmowa diagnostyczna


Podejrzenie o krzywdzeniu dziecka w rodzinie powzięte przez nauczyciela/pedagoga szkolnego wymaga zweryfikowania w rozmowie z rodzicem. Można oczywiście podczas spotkania zapytać wprost np. czy to prawda, że państwo biją dziecko ? ale nie wydaje się to dobrą strategią.
Przede wszystkim trzeba opisać zauważone u dziecka niepokojące symptomy fizyczne czy behawioralne będące sygnałem, że ma ono jakieś problemy. Warto przy tym podkreślić swoje odczucia np. martwię się, ponieważ widzę, że dzieje się coś niedobrego z Pana/Pani synem/córką i odwołać się do wspólnego celu – dobra dziecka. Kolejny krok to wspólne ustalenie przyczyn niepokojących zjawisk. Nie należy przedstawiać od razu własnych hipotez. Lepiej zapytać jak Pan/Pani tłumaczy sobie trudności syna/córki ? Zachęcanie rodzica do jak najpełniejszych wypowiedzi daje szansę na ujawnienie prawdy.
Jak już wspomniano pytania wprost nie są najlepszą metodą. Można jednak posłużyć się pytaniami otwartymi, które pozwolą w mniej inwazyjny sposób dotrzeć do sedna sprawy np. co robi Pan/Pani kiedy syn/córka wraca z kolejną uwagą w dzienniczku ? Jeżeli rodzic zdobędzie się na ujawnienie faktu krzywdzenia dziecka, nie można go oceniać, krytykować, obrażać się na niego czy naprędce udzielać „zbawiennych rad”. Zdecydowanie utrudni to zrealizowanie głównego celu spotkania, którym jest pozyskanie rodzica do współpracy.
Podczas spotkania może oczywiście nie dojść do ujawnienia prawdy, sama rozmowa jednak może wzbudzić w rodzicu refleksje i skonfrontuje się on z faktem trudnej sytuacji swojego dziecka.
Kolejny etap rozmowy to zaoferowanie pomocy. Bez względu na to czy został ujawniony fakt krzywdzenia czy też nie ( a rozmowa nie rozwiała podejrzeń ) należy podkreślić, że dziecko ma jednak jakieś problemy i samo sobie z nimi nie poradzi. Trzeba ustalić co w tej sytuacji rodzic/rodzice zrobią ze swej strony a jakie działania podjęte zostaną w szkole.
Warto konkretnie wskazać rodzicowi, gdzie może szukać wyspecjalizowanej – psychologicznej czy socjalnej - pomocy.
Należy umówić się z nim na następne spotkanie aby porozmawiać o tym, czy i w jakim stopniu sytuacja dziecka poprawiła się pod wpływem realizowania zaplanowanych działań.
Jeżeli nadal pojawiają się symptomy mogące świadczyć o krzywdzie spotykającej dziecko w rodzinie, a rodzic zdecydowanie unika kontaktu, trzeba zawiadomić go o konieczności podjęcia przez szkołę odpowiednich kroków takich jak np. złożenie do sądu rodzinnego wniosku o wgląd w sytuację rodzinną.


Rozmowa interwencyjna


Rozmowę interwencyjną należy przeprowadzić w sytuacji, gdy zebrane informacje jednoznacznie wskazują, że dziecko doznaje w rodzinie krzywdy. Można ją przeprowadzić zarówno z krzywdzicielem, jak i z rodzicem nie potrafiącym w wystarczającym stopniu chronić dziecko. Z każdą z tych osób powinno się rozmawiać osobno ( przynajmniej podczas pierwszych spotkań ), ponieważ rodzic „niechroniący” często sam jest ofiarą przemocy i w obecności jej sprawcy trudno byłoby mu – z oczywistych względów – zdobyć się na szczerość.
Podstawowym celem spotkania z rodzicem niewystarczająco chroniącym swoje dziecko jest uświadomienie mu, że ma taki obowiązek. Niezmiernie ważne jest jednak, żeby wychowawca, pedagog zdobył się na empatię. Spróbował zrozumieć skomplikowane relacje w rodzinie i istniejące w niej - zazwyczaj silne - więzy emocjonalne mogące być przyczyną podejmowania prób usprawiedliwiania współmałżonka. Ambiwalencję rodzica chcącego wspierać zarówno dziecko jak i sprawcę. Troskę o zabezpieczenie finansowe rodziny wynikającą z lęku przed jej rozbiciem.
Empatyczne rozumienie nie może prowadzić do relatywizowania faktu krzywdy jakiej dziecko doznaje. Przekaz powinien być jasny : rozumiemy bardzo trudną sytuację Pani/Pana ale nikt nie ma prawa krzywdzić drugiego człowieka, musimy podjąć działania, żeby to powstrzymać. Z naszych doświadczeń wynika, że bez specjalistycznej pomocy będzie to bardzo trudne, dlatego skontaktujemy Panią z odpowiednimi instytucjami.
Rozmowę z rodzicem, sprawcą krzywdy dobrze rozpocząć odwołaniem się do wspólnego celu jakim jest dobro dziecka. Można użyć sformułowań typu: przyjął Pan zaproszenie do tej rozmowy, więc nie ma wątpliwości, że bardzo zależy Panu na synu/córce, lub wiemy, że córka Panią kocha. Niewątpliwie, Pani również bardzo na niej zależy. Oczywiście rodzic musi się jakoś odnieść do tych stwierdzeń. Trudno przypuszczać, aby im zaprzeczył, a potwierdzenie ułatwi przejście do przedstawienia faktów wskazujących na krzywdzenie dziecka. Np. jeden z pracowników szkoły widział jak uderzyła Pani syna w twarz lub pracownicy świetlicy kilkakrotnie zauważyli, że odbiera Pan córkę ze szkoły będąc wyraźnie pod wpływem alkoholu, zauważyli też nietypowe ślady na jego ciele.
Podkreślmy, rozmowę interwencyjną przeprowadza się dysponując przekonującymi dowodami na to, że dziecko doznaje krzywdy. Nie ma tu już miejsca na dyskusje z rodzicem czy konkretne zdarzenia miały miejsce, czy też nie. Powinien on odebrać jasny komunikat, że rozmowa na ten temat jest bezzasadna. O faktach się nie dyskutuje. Trzeba poprosić rodzica o ustosunkowanie się do przedstawionych zdarzeń. Jego reakcja powinna pokazać, czy jest świadomy problemu i czy gotów jest zmienić swoje postępowanie.
W kolejnym kroku wychowawca, pedagog powinien przedstawić własną ocenę sytuacji. Także i tutaj komunikat powinien być prosty np. ufam, że chce Pan dobra syna, a Pana zachowania krzywdzą go. Trzeba to zmienić. Należy wskazać rodzicowi, co należałoby zrobić, aby poprawić sytuację dziecka i gdzie konkretnie można zwrócić się o dodatkową wyspecjalizowaną pomoc. Jeżeli rodzic wykaże gotowość do współpracy trzeba zawrzeć z nim kontrakt określający szczegółowo, jakie działania i w jakim terminie zostaną zrealizowane. Umówić się na kolejne spotkanie w celu sprawdzenia jego realizacji.
Rodzic, który odmówi współpracy lub nie wywiąże się z kontraktu powinien zostać poinformowany o konieczności podjęcia przez szkołę dalszych kroków wynikających z obowiązku chronienia dziecka. Kroki te należy przedstawić w sposób jednoznaczny, np. do sądu rodzinnego złożony zostanie wniosek o wgląd w sytuację rodziny.
Istotnym problemem jest odpowiedź na pytanie czy w rozmowie z rodzicami można powoływać się na dziecko jako źródło informacji o doznawanej krzywdzie. Ze względu na jego bezpieczeństwo nie wydaje się to słuszne. Najlepiej zweryfikować uzyskaną wiedzę w innych źródłach i do nich się odwoływać.

Nie można sformułować uniwersalnej strategii postępowania dla nauczyciela, pedagoga szkolnego, który dowiedział się o krzywdzeniu dziecka w rodzinie. Ze zbyt wielu zmiennych zbudowana jest sytuacja, w której przychodzi podejmować decyzję o sposobach dział

Facebook - Lubię To:


Komentarze
Brak komentarzy. Może czas dodać swój?
Dodaj komentarz
Zaloguj się, aby móc dodać komentarz.

Logowanie
Nazwa użytkownika

Hasło



Nie masz jeszcze konta?
Zarejestruj się

Nie możesz się zalogować?
Poproś o nowe hasło
Newsletter
Aby móc otrzymywać e-maile z PEDAGOG SZKOLNY musisz się zarejestrować.
Shoutbox
Musisz zalogować się, aby móc dodać wiadomość.

27. marca 2024 00:12
Tak, jeśli wynika to z realizacji zadań zawartych w orzeczeniu.

26. marca 2024 21:23
Czy zgodnym z przepisami jest zatrudnienie pomocy nauczyciela dla ucznia z autyzmem w szkole ogólnodostępnej w klasach 1-8?

21. marca 2024 09:36
Ktoś ma może "podzielić się " planem pracy pedagoga szkolnego szkół średnich ?

15. marca 2024 14:00
Witam! Może ktoś ma lub może pomóc co napisać w opinii mentora dla psychologa. Pozdrawiam.

12. marca 2024 17:38
Nie, nie może. Są osoby uprawnione do sprawdzania dzienników. Rodzice nimi nie są.

Ostatnio na forum
Najnowsze tematy
bullet.png mam te kwalifikacje?
bullet.png pedagog szkolny i sp...
bullet.png specjaliści od 1 wr...
bullet.png jakie programy profi...
bullet.png POLECANY PRAWNIK - p...
Najciekawsze tematy
bullet.png mam te kwalifikacje? [437]