USTAWA
z
dnia 25 lutego 1964 r.
Kodeks
rodzinny i opiekuńczy
(zm. Dz. U. z 2011 r., Nr 149, poz. 887;
Dz. U. z 2011 r., Nr 75, poz. 398;
Dz. U. z 2010 r., Nr 125, poz. 842;
Dz. U. z 2008 r., Nr 220, poz. 1431;
Dz. U. z 2007 r., Nr 192, poz. 1378;
Dz. U. z 2007 r., Nr 134, poz. 947;
Dz. U. z 2007 r., Nr 121, poz. 831;
Dz. U. z 2004 r., Nr 162, poz. 1691;
Dz. U. z 2003 r., Nr 130, poz. 1188;
Dz. U. z 2001 r., Nr 128, poz. 1403;
Dz. U. z 2000 r., Nr 122, poz. 1322;
Dz. U. z 1999 r., Nr 52, poz. 532;
Dz. U. z 1998 r., Nr 117, poz. 757;
Dz. U. z 1995 r., Nr 83, poz. 417;
Dz. U. z 1990 r., Nr 34, poz. 198;
Dz. U. z 1986 r., Nr 36, poz. 180;
Dz. U. z 1975 r., Nr 45, poz. 234;
Dz. U. z 1972 r., Nr 49, poz. 317;
)
Tytuł I
MAŁŻEŃSTWO
DZIAŁ I
ZAWARCIE
MAŁŻEŃSTWA
Art.
1.§ 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie
obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że
wstępują ze sobą w związek małżeński.
§ 2. Małżeństwo
zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński
podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w
obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa
podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie
sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo
uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności
duchownego.
§ 3. Przepis
paragrafu poprzedzającego stosuje się, jeżeli ratyfikowana umowa międzynarodowa
lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem
wyznaniowym przewiduje możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający
prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich
skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu
stanu cywilnego.
§ 4. Mężczyzna i
kobieta, będący obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, mogą zawrzeć
małżeństwo również przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do
wykonywania funkcji konsula.
Art.
2. Jeżeli mimo niezachowania przepisów artykułu poprzedzającego został
sporządzony akt małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z
powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Art.
3. § 1. Osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub
przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia
małżeństwa, określone w odrębnych przepisach.
§ 2. Jeżeli
otrzymanie dokumentu, który osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo jest
obowiązana złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego, napotyka
trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może zwolnić tę osobę od obowiązku
złożenia lub przedstawienia tego dokumentu.
§ 3. Kierownik urzędu
stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo doniosłość
związku małżeńskiego, przepisy regulujące prawa i obowiązki małżonków oraz
przepisy o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.
Art.
4. Małżeństwo przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego nie może być
zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je
zawrzeć, złożyły kierownikowi urzędu stanu cywilnego pisemne zapewnienie, że
nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Jednakże
kierownik urzędu stanu cywilnego może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed
upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.
Art.
41. § 1. Osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo w sposób
określony w art. 1 § 2 i 3 kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje
zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
oraz treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych
małżonków i ich dzieci.
§ 2. Zaświadczenie
traci moc po upływie trzech miesięcy od dnia jego wydania.
§ 3. Wydając
zaświadczenie kierownik urzędu stanu cywilnego informuje strony o dalszych
czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.
Art.
5. Kierownik urzędu stanu cywilnego, który dowiedział się o istnieniu
okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa, odmówi przyjęcia
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia, o którym
mowa w art. 41, a w razie wątpliwości zwróci się do sądu o
rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.
Art.
6. § 1. Z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o
wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2
zostało złożone przez pełnomocnika.
§ 2.
Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo
poświadczonym i wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.
Art.
7. § 1. Jeżeli małżeństwo jest zawierane przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego, oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone
publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków.
§ 2. Kierownik
urzędu stanu cywilnego zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze
sobą małżeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do
złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie
nazwisk małżonków i ich dzieci.
§ 3. Każda z osób
zawierających małżeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński,
powtarzając za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub
odczytując je na głos. Osoba nie mogąca mówić składa oświadczenie o wstąpieniu
w związek małżeński podpisując akt małżeństwa.
§ 4. Po złożeniu
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik urzędu
stanu cywilnego ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małżeństwo
zostało zawarte.
Art.
8. § 1. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński
podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie
może przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 § 2 - bez uprzedniego
przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających
zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Niezwłocznie
po złożeniu oświadczeń, o których mowa w § 1, duchowny sporządza zaświadczenie
stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu
związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego
związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj
pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.
§ 3.
Zaświadczenie, o którym mowa w § 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez
kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 41 § 1, duchowny
przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od dnia zawarcia
małżeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej
operatora publicznego jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu
cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest możliwe z powodu siły
wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. Przy
obliczaniu biegu terminu nie uwzględnia się dni uznanych ustawowo za wolne od
pracy.
Art.
9. § 1. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze
stron, oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński mogą być złożone
niezwłocznie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego bez złożenia lub
przedstawienia dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa. Jednakże i w tym
wypadku strony są obowiązane złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu
okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
§ 2. W razie
niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron, oświadczenia
przewidziane w art. 1 § 2 mogą być złożone przed duchownym bez przedstawienia
zaświadczenia sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego,
stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. W takim
wypadku strony składają przed duchownym zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu
okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Przepisy art. 1 § 3 oraz art. 2
i art. 8 § 2 i 3 stosuje się odpowiednio.
Art.
10. § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat
osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie
małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika,
że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu, oraz
przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu
zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat
osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.
§ 3. Nie można
unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed
wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.
§ 4. Jeżeli kobieta
zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku
przepisanego wieku.
Art.
11. § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona
całkowicie.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia może żądać każdy z małżonków.
§ 3. Nie można
unieważnić małżeństwa z powodu ubezwłasnowolnienia, jeżeli ubezwłasnowolnienie
zostało uchylone.
Art.
12. § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną
albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej
osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba ta
nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie
małżeństwa.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego jednego z
małżonków może żądać każdy z małżonków.
§ 3. Nie można
unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej jednego z małżonków po
ustaniu tej choroby.
Art.
13. § 1. Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio
zawartym związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.
§ 3. Nie można
unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w
poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub
zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć
osoby, która zawarła ponownie małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym
związku małżeńskim.
Art.
14. § 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej,
rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może
zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu pokrewieństwa między małżonkami może żądać każdy, kto ma w
tym interes prawny.
§ 3. Unieważnienia
małżeństwa z powodu powinowactwa między małżonkami może żądać każdy z
małżonków.
Art.
15. § 1. Nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i
przysposobiony.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami może żądać każdy
z małżonków.
§ 3. Nie można
unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami,
jeżeli stosunek ten ustał.
Art.
151. § 1. Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli
oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w
art. 1 § 2 zostało złożone:
1) przez osobę,
która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome
wyrażenie woli,
2) pod wpływem
błędu co do tożsamości drugiej strony,
3) pod wpływem
bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności
wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej
osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
§ 2. Unieważnienia
małżeństwa z powodu okoliczności wymienionych w § 1 może żądać małżonek, który
złożył oświadczenie dotknięte wadą.
§ 3. Nie można
żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu
wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy
wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia
małżeństwa.
Art.
16. W razie zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika mocodawca może żądać
unieważnienia małżeństwa, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie
oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli
pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Jednakże nie można z tego
powodu żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli małżonkowie podjęli wspólne
pożycie.
Art.
17. Małżeństwo może być unieważnione tylko z przyczyn przewidzianych w
przepisach działu niniejszego.
Art.
18. Nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu. Nie dotyczy to
jednak unieważnienia z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz z powodu
pozostawania przez jednego z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa w zawartym
poprzednio związku małżeńskim.
Art.
19. § 1. Jeżeli jeden z małżonków wytoczył powództwo o unieważnienie
małżeństwa, unieważnienie może nastąpić także po śmierci drugiego małżonka, na
którego miejsce w procesie występuje kurator ustanowiony przez sąd.
§ 2. W razie
śmierci małżonka, który wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa,
unieważnienia mogą dochodzić jego zstępni.
Art.
20. § 1. Orzekając unieważnienie małżeństwa, sąd orzeka także, czy i
który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze.
§ 2. Za będącego w
złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o
okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
Art.
21. Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunku małżonków do
wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych między małżonkami
stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie, przy czym małżonek, który zawarł
małżeństwo w złej wierze, traktowany jest tak, jak małżonek winny rozkładu
pożycia małżeńskiego.
Art.
22. Powództwo o unieważnienie oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia
małżeństwa może wytoczyć także prokurator.
DZIAŁ II
PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻONKÓW.
Art.
23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są
obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do
współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
Art.
24. Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w
braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.
Art.
25. § 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu
małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu
cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa
albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia
stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
§ 2. Małżonkowie
mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich.
Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo
połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w
wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów.
§ 3. W razie niezłożenia
oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje
dotychczasowe nazwisko.
Art.
26. (uchylony).
Art.
27. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych
możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb
rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi
może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o
wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Art.
28. § 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie
spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb
rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności
przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk
drugiego małżonka.
§ 2. Nakaz, o
którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego
wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z
małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.
Art.
281. Jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu
małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w
celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do
przedmiotów urządzenia domowego.
Art.
29. W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków
pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w
sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać
przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego
przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był
im wiadomy.
Art.
30. § 1. Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania
zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania
zwykłych potrzeb rodziny.
§ 2. Z ważnych
powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe
zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.
Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności.
§ 3. Względem osób
trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im
wiadome.
DZIAŁ III
MAŁŻEŃSKIE USTROJE
MAJĄTKOWE
Rozdział I
Ustawowy ustrój
majątkowy
Art.
31. § 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy
ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe
nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich
(majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą
do majątku osobistego każdego z małżonków.
§ 2. Do majątku
wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane
wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z
małżonków,
2) dochody z
majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3) środki
zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego
każdego z małżonków,
4) kwoty składek
zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.
U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).
Art.
32. (uchylony).
Art.
33. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty
majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
2) przedmioty
majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca
lub darczyńca inaczej postanowił,
3) prawa majątkowe
wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
4) przedmioty
majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z
małżonków,
5) prawa
niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
6) przedmioty
uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju
zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to
jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub
częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się
jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
7) wierzytelności
z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej
jednego z małżonków,
8) przedmioty
majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z
małżonków,
9) prawa autorskie
i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
10) przedmioty
majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej.
Art.
34. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga
małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte
przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca
inaczej postanowił.
Art.
341. Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania
rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim
zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy
przez drugiego małżonka.
Art.
35. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może
żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani
zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności
przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących
do tego majątku.
Art.
36. § 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie
majątkiem wspólnym, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o
stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o
zobowiązaniach obciążających majątek wspólny.
§ 2. Każdy z małżonków
może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym, chyba że przepisy poniższe
stanowią inaczej. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą
przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności
zmierzające do zachowania tego majątku.
§ 3. Przedmiotami
majątkowymi służącymi małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia
działalności zarobkowej małżonek ten zarządza samodzielnie. W razie
przemijającej przeszkody drugi małżonek może dokonywać niezbędnych bieżących
czynności.
Art.
361. § 1. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu
majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w
bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych
potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.
§ 2. Sprzeciw jest
skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed
dokonaniem czynności prawnej.
§ 3. Przepis art.
39 stosuje się odpowiednio.
Art.
37. § 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1) czynności
prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub
użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do
używania lub pobierania z niej pożytków,
2) czynności
prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego,
którego przedmiotem jest budynek lub lokal,
3) czynności
prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia
gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,
4) darowizny z majątku
wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
§ 2. Ważność
umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody
drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.
§ 3. Druga strona
może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do
potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego
terminu.
§ 4. Jednostronna
czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.
Art.
38. Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego
małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje
zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które
w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do
rozporządzania prawem.
Art.
39. Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody wymaganej do dokonania
czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia
przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie
czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro
rodziny.
Art.
40. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków pozbawić
drugiego małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym; może również
postanowić, że na dokonanie czynności wskazanych w art. 37 § 1 zamiast zgody
małżonka będzie potrzebne zezwolenie sądu. Postanowienia te mogą być uchylone w
razie zmiany okoliczności.
Art.
41. § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego
małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego
małżonków.
§ 2. Jeżeli
małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie
jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać
zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z
dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również
z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli
wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z
przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli
wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku
osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku
osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez
dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z
jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
Art.
42. Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej
żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu
małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do
tego majątku.
Art.
43. § 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
§ 2. Jednakże z
ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w
majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich
przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z
takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o
unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
§ 3. Przy ocenie,
w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku
wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i
we wspólnym gospodarstwie domowym.
Art.
44. (uchylony).
Art.
45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione
z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów
koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu
wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek
wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu
zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili
ustania wspólności.
§ 2. Zwrotu
dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać
wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.
§ 3. Przepisy
powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został
zaspokojony z majątku wspólnego.
Art.
46. W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili
ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do
podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku
spadkowego i o dziale spadku.
Rozdział II
Umowne ustroje
majątkowe
Oddział 1
Przepisy ogólne
Art.
47. § 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego
wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność
majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa).
Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
§ 2. Umowa
majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania
w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa,
chyba że strony postanowiły inaczej.
Art.
471. Małżonek może powoływać się względem innych osób na
umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom
wiadome.
Oddział 2
Wspólność
majątkowa
Art.
48. Do ustanowionej umową wspólności majątkowej stosuje się odpowiednio
przepisy o wspólności ustawowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.
Art.
49. § 1. Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności
na:
1) przedmioty
majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub
darowizny,
2) prawa
majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym
przepisom,
3) prawa
niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
4) wierzytelności
z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o
ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z
tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
5) niewymagalne
jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej każdego z małżonków.
§ 2. W razie
wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania
osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.
Art.
50. Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności,
wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać
zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku
osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona.
Art.
501. W razie ustania wspólności, udziały małżonków są równe,
chyba że umowa majątkowa małżeńska stanowi inaczej. Przepis ten nie wyłącza
zastosowania art. 43 § 2 i 3.
Oddział 3
Rozdzielność
majątkowa
Art.
51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z
małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek
nabyty później.
Art.
511. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.
Oddział 4
Rozdzielność
majątkowa z wyrównaniem dorobków
Art.
512. Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków
stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów
niniejszego oddziału.
Art.
513. § 1. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości
jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.
§ 2. Jeżeli umowa
majątkowa nie stanowi inaczej, przy obliczaniu dorobków pomija się przedmioty
majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej i wymienione w art. 33 pkt 2,
5-7, 9 oraz przedmioty nabyte w zamian za nie, natomiast dolicza się wartość:
1) darowizn
dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych
zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz
innych osób,
2) usług
świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego
małżonka,
3) nakładów i
wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.
§ 3. Dorobek
oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i
według cen z chwili rozliczenia.
Art.
514. § 1. Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek,
którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać
wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.
§ 2. Z ważnych powodów
każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków.
§ 3. W razie braku
porozumienia między stronami co do sposobu lub wysokości wyrównania, rozstrzyga
sąd.
Art.
515. § 1. W razie śmierci jednego z małżonków, wyrównanie
dorobków następuje między jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy
życiu.
§ 2. Spadkobiercy
małżonka mogą wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków
tylko wtedy, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo
o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.
Rozdział III
Przymusowy ustrój
majątkowy
Art.
52. § 1. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia
przez sąd rozdzielności majątkowej.
§ 1a. Ustanowienia
przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z
małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej
tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Rozdzielność
majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W
wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem
wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli
małżonkowie żyli w rozłączeniu.
§ 3. Ustanowienie
rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza
zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność
majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć
umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po
uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności,
lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Art.
53. § 1. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia
lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.
§ 2. W razie
uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia
postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój
majątkowy.
Art.
54. § 1. Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami
rozdzielności majątkowej.
§ 2. Z chwilą
zniesienia separacji powstaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy. Na
zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami
rozdzielności majątkowej.
DZIAŁ IV
USTANIE MAŁŻEŃSTWA
Art.
55. § 1. W razie uznania jednego z małżonków za zmarłego domniemywa się,
że małżeństwo ustało z chwilą, która w orzeczeniu o uznaniu tego małżonka za
zmarłego została oznaczona jako chwila jego śmierci.
§ 2. Jeżeli po
uznaniu jednego z małżonków za zmarłego drugi małżonek zawarł nowy związek
małżeński, związek ten nie może być unieważniony z tego powodu, że małżonek
uznany za zmarłego żyje albo że jego śmierć nastąpiła w innej chwili aniżeli
chwila oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Przepisu tego nie stosuje
się, jeżeli w chwili zawarcia nowego związku małżeńskiego strony wiedziały, że
małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.
Art.
56. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia,
każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
§ 2. Jednakże mimo
zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli
wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo
jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego.
§ 3. Rozwód nie
jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu
pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego
zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego.
Art.
57. § 1. Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków
ponosi winę rozkładu pożycia.
§ 2. Jednakże na
zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku
następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
Art.
58. § 1. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy
rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o
kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z
małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania
dziecka. Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy
rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest
ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba
że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
§ 1a. Sąd może
powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając
władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku
do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na
ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie, o którym mowa w § 1, i
jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.
§ 2. Jeżeli
małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym orzeka także o
sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim
zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z
małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne
zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka. Na
zgodny wniosek stron sąd może w wyroku orzekającym rozwód orzec również o
podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków,
jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu
zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie
jednemu z małżonków są możliwe.
§ 3. Na wniosek
jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału
majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje
nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
§ 4. Orzekając o
wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i
małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Art.
59. W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia
rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje
dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem
urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem
małżeństwa.
Art.
60. § 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie
winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od
drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie
odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom
zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
§ 2. Jeżeli jeden
z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód
pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego,
sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny
obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania
usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się
w niedostatku.
§ 3. [1] Obowiązek dostarczania środków
utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego
małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek
rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek
ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze
względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży
wymieniony termin pięcioletni.
Art.
61. Z zastrzeżeniem przepisu artykułu poprzedzającego do obowiązku
dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków rozwiedzionych
drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między
krewnymi.
DZIAŁ V
SEPARACJA
Art.
611. § 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład
pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
§ 2. Jednakże mimo
zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli
wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami
współżycia społecznego.
§ 3. Jeżeli
małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na
podstawie zgodnego żądania małżonków.
Art.
612. § 1. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji,
a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód.
§ 2. Jeżeli jednak
orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest
uzasadnione, sąd orzeka separację.
Art.
613. § 1. Przy orzekaniu separacji stosuje się przepisy art.
57 i art. 58.
§ 2. Orzekając
separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd nie orzeka o winie
rozkładu pożycia. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z
małżonków nie ponosił winy.
Art.
614. § 1. Orzeczenie separacji ma skutki takie jak
rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej.
§ 2. Małżonek
pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa.
§ 3. Jeżeli wymagają
tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do
wzajemnej pomocy.
§ 4. Do obowiązku
dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w
separacji drugiemu stosuje się odpowiednio przepisy art. 60, z wyjątkiem § 3.
§ 5. Przepisu art.
59 nie stosuje się.
Art.
615. (uchylony).
Art.
616. § 1. Na zgodne żądanie małżonków sąd orzeka o zniesieniu
separacji.
§ 2. Z chwilą
zniesienia separacji ustają jej skutki.
§ 3. Znosząc
separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim
dzieckiem małżonków.
Tytuł II
POKREWIEŃSTWO I
POWINOWACTWO
DZIAŁ I
PRZEPISY OGÓLNE
Art.
617. § 1. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna
pochodzi od drugiej. Krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od
wspólnego przodka, a nie są krewnymi w linii prostej.
§ 2. Stopień
pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało
pokrewieństwo.
Art.
618. § 1. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem
a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.
§ 2. Linię i
stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa.
DZIAŁ IA
RODZICE I DZIECI
Rozdział I
Pochodzenie
dziecka
Oddział 1
Macierzyństwo
Art.
619.Matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.
Art.
6110. § 1. Jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka
nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia
dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia
macierzyństwa.
§ 2. Powództwo o
ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie
żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
§ 3. Matka wytacza
powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku.
Art.
6111. Matka nie może wytoczyć powództwa o ustalenie
macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności.
Art.
6112. § 1. Jeżeli w akcie urodzenia jest wpisana jako matka
kobieta, która dziecka nie urodziła, można żądać zaprzeczenia macierzyństwa.
§ 2. Powództwo o
zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie
urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje - przeciwko
kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
§ 3. Matka wytacza
powództwo przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka
i przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje - przeciwko dziecku.
§ 4. Kobieta
wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo przeciwko
dziecku.
§ 5. Mężczyzna,
którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety
wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo przeciwko
dziecku i tej kobiecie, a jeżeli ona nie żyje - przeciwko dziecku.
Art.
6113. § 1. Matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia
dziecka jako jego matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w
ciągu sześciu miesięcy od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka.
§ 2. Mężczyzna,
którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety
wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, może wytoczyć powództwo o
zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym
dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką
dziecka, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
§ 3. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
6114. § 1. Dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie
macierzyństwa w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności.
§ 2. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
6115. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa nie jest
dopuszczalne po śmierci dziecka. Jednakże w razie śmierci dziecka, które
wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.
Art.
6116. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa
może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona
interesu społecznego; wytoczenie powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa nie
jest dopuszczalne po śmierci dziecka.
Oddział 2
Ojcostwo
Art.
62.§ 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo
przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że
pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko
urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.
§ 2. Jeżeli
dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia
małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się,
że pochodzi ono od drugiego męża.
§ 3. Domniemania
powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.
Art.
63. Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu
sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez
żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
Art.
64. § 1. Jeżeli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z powodu
choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zapadł w
ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może
wytoczyć jego przedstawiciel ustawowy. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w
tym wypadku sześć miesięcy od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a
jeżeli przedstawiciel powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka dopiero później
- sześć miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość powziął.
§ 2. Jeżeli
przedstawiciel ustawowy męża całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył
powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, mąż może wytoczyć powództwo po uchyleniu
ubezwłasnowolnienia. Termin do wytoczenia powództwa wynosi w tym wypadku sześć
miesięcy od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a jeżeli mąż powziął wiadomość
o urodzeniu się dziecka dopiero później - sześć miesięcy od dnia, w którym tę
wiadomość powziął.
Art.
65. Jeżeli mąż matki zapadł na chorobę psychiczną lub innego rodzaju
zaburzenia psychiczne w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie
ojcostwa i mimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego nie został
ubezwłasnowolniony, może on wytoczyć powództwo w ciągu sześciu miesięcy od
ustania choroby lub zaburzeń, a gdy powziął wiadomość o urodzeniu się dziecka
dopiero później - w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym tę wiadomość
powziął.
Art.
66. Mąż matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa
przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku.
Art.
67. Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie
jest ojcem dziecka.
Art.
68. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zostało
poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę.
Art.
69. § 1. Matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego
męża w ciągu sześciu miesięcy od urodzenia dziecka.
§ 2. Matka powinna
wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli
mąż nie żyje - przeciwko dziecku.
§ 3. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
70. § 1. Dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o
zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak niż w ciągu trzech
lat od osiągnięcia pełnoletności.
§ 2. Dziecko
powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli
matka nie żyje - przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo
powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
§ 3. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
71. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.
Art.
72. § 1. Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego
matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może
nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
§ 2. Uznanie
ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa.
Art.
73. § 1. Uznanie ojcostwa następuje, gdy mężczyzna, od którego dziecko
pochodzi, oświadczy przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, że jest ojcem
dziecka, a matka dziecka potwierdzi jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy
od dnia oświadczenia mężczyzny, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna.
§ 2. Kierownik
urzędu stanu cywilnego wyjaśnia osobom zamierzającym złożyć oświadczenia
konieczne do uznania ojcostwa przepisy regulujące obowiązki i prawa wynikające
z uznania, przepisy o nazwisku dziecka oraz różnicę pomiędzy uznaniem ojcostwa
a przysposobieniem dziecka.
§ 3. Kierownik
urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania
ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do
pochodzenia dziecka.
§ 4. Uznanie
ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym, a za granicą również
przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula,
jeżeli uznanie dotyczy dziecka, którego oboje rodzice albo jedno z nich są
obywatelami polskimi. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio.
Art.
74. § 1. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu matki
dziecka lub mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, oświadczenie konieczne do
uznania ojcostwa może zostać zaprotokołowane przez notariusza albo złożone do
protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa,
sekretarza powiatu albo gminy. Przepisy art. 73 § 1-3 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Protokół
podpisuje osoba, która przyjęła oświadczenie, oraz osoba, która je złożyła,
chyba że nie może ona go podpisać. Przyczynę braku podpisu należy podać w protokole.
§ 3. Protokół
zawierający oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa powinien być
niezwłocznie przekazany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia
aktu urodzenia dziecka.
Art.
75. § 1. Można uznać ojcostwo przed urodzeniem się dziecka już
poczętego.
§ 2. Jeżeli
dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż
ten, który uznał ojcostwo, przepisu art. 62 nie stosuje się.
Art.
76. § 1. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko
pełnoletności.
§ 2. Jeżeli
dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie ojcostwa może nastąpić
w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o
uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w
którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Art.
77. § 1. Oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa może złożyć osoba,
która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego
ubezwłasnowolnienia.
§ 2. Osoba, o
której mowa w § 1, jeżeli nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, może
złożyć oświadczenie konieczne do uznania ojcostwa tylko przed sądem
opiekuńczym.
Art.
78. § 1. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o
ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym
dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa
przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć
się przed urodzeniem się dziecka.
§ 2. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
79. Przepisy o ustaleniu bezskuteczności uznania ojcostwa stosuje się
odpowiednio do matki dziecka, która potwierdziła ojcostwo.
Art.
80. Po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności powództwo o ustalenie
bezskuteczności uznania ojcostwa nie może być wytoczone ani przez matkę
dziecka, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo.
Art.
81. § 1. Dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa,
jeżeli uznający mężczyzna nie jest jego ojcem.
§ 2. Z żądaniem
tym dziecko może wystąpić po dojściu do pełnoletności, nie później jednak niż w
ciągu trzech lat od jej osiągnięcia.
§ 3. Przepisy art.
64 i 65 stosuje się odpowiednio.
Art.
82. § 1. Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie
bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje -
przeciwko dziecku.
§ 2. Matka wytacza
powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i
mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje - przeciwko
dziecku.
§ 3. Dziecko
wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko
mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie żyje -
tylko przeciwko temu mężczyźnie. Jeżeli mężczyzna ten nie żyje, powództwo
powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Art.
83. § 1. Po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa
nie jest dopuszczalne.
§ 2. Jeżeli
uznanie ojcostwa nastąpiło po śmierci dziecka, stosuje się odpowiednio przepisy
art. 82 § 1 i 2, przy czym powództwo powinno być wytoczone nie później niż do
dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność, przeciwko kuratorowi
ustanowionemu przez sąd opiekuńczy na miejsce dziecka.
Art.
84. § 1. Sądowego ustalenia ojcostwa może żądać dziecko, jego matka oraz
domniemany ojciec dziecka. Jednakże matka ani domniemany ojciec nie mogą
wystąpić z takim żądaniem po śmierci dziecka lub po osiągnięciu przez nie
pełnoletności.
§ 2. Dziecko albo
matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy
ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
§ 3. Domniemany
ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i
matce, a gdy matka nie żyje - przeciwko dziecku.
§ 4. W razie
śmierci dziecka, które było powodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ustalenia
mogą dochodzić jego zstępni.
Art.
85. § 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką
dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym
pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka.
§ 2. Okoliczność,
że matka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do
obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego
mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.
Art.
86. Powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie
bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga
tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego; wytoczenie powództwa o
zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie
jest dopuszczalne po śmierci dziecka. Jeżeli uznanie ojcostwa nastąpiło po
śmierci dziecka, prokurator może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności
uznania.
Rozdział II
Stosunki między
rodzicami a dziećmi
Oddział 1
Przepisy ogólne
Art.
87. Rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania
się.
Art.
88. § 1. Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi od
męża matki, nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeżeli
małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych
oświadczeniach. Małżonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko
utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.
§ 2. Oświadczenia
w sprawie nazwiska dziecka są składane jednocześnie z oświadczeniami o
nazwiskach, które będą nosić małżonkowie. Jeżeli małżonkowie nie złożyli
zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające
się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca.
§ 3. Przy
sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą
złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie
wskazanego przez nich nazwiska dziecka albo oświadczenia, o których mowa w § 1,
jeżeli nazwisko dziecka nie zostało przez nich wskazane.
§ 4. Przepisy §
1-3 stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli
małżeństwo po urodzeniu się dziecka. Do zmiany nazwiska dziecka, którego
rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko trzynastu lat, jest
potrzebna jego zgoda.
Art.
89. § 1. Jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko nosi
nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z
oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Rodzice mogą wskazać nazwisko
jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z
nazwiskiem ojca dziecka. Jeżeli rodzice nie złożyli zgodnych oświadczeń w
sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i
dołączonego do niego nazwiska ojca. Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili
uznania już ukończyło trzynaście lat, jest potrzebna jego zgoda.
§ 2. W razie
sądowego ustalenia ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko w wyroku ustalającym
ojcostwo, stosując odpowiednio przepisy § 1. Jeżeli dziecko ukończyło
trzynaście lat, do zmiany nazwiska jest potrzebna jego zgoda.
§ 3. Jeżeli
ojcostwa nie ustalono, dziecko nosi nazwisko matki.
§ 4. Dziecku
nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy.
Art.
891. Dzieci pochodzące od tych samych rodziców noszą takie
samo nazwisko, z zastrzeżeniem przepisów, które do zmiany nazwiska dziecka
wymagają jego zgody.
Art.
90. § 1. Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z
mężczyzną, który nie jest ojcem tego dziecka, małżonkowie mogą złożyć przed
kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia, że dziecko będzie
nosić takie samo nazwisko, jakie zgodnie z art. 88 nosi albo nosiłoby ich
wspólne dziecko. Do zmiany nazwiska dziecka, które ukończyło trzynaście lat,
jest potrzebna jego zgoda.
§ 2. Nadanie
dziecku nazwiska, o którym mowa w § 1, nie jest dopuszczalne, jeżeli nosi ono
nazwisko ojca albo nazwisko utworzone na podstawie zgodnych oświadczeń rodziców
dziecka przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.
§ 3. Przepisy § 1
i 2 stosuje się odpowiednio, gdy ojciec małoletniego dziecka zawarł małżeństwo
z kobietą, która nie jest matką tego dziecka.
Art.
901. Nazwisko dziecka utworzone przez połączenie nazwiska
matki z nazwiskiem ojca dziecka albo przez połączenie nazwiska jednego z
rodziców z nazwiskiem jego małżonka, od którego dziecko nie pochodzi, nie może
składać się z więcej niż dwóch członów; w skład nazwiska dziecka wchodzą
pierwsze człony nazwisk podlegających połączeniu, chyba że w wyniku połączenia
powstałoby nazwisko, którego człony są jednakowe.
Art.
91. § 1. Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać
się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców.
§ 2. Dziecko,
które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane
pomagać im we wspólnym gospodarstwie.
Oddział 2
Władza
rodzicielska
Art.
92. Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.
Art.
93. § 1. Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.
§ 2. Jeżeli wymaga
tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o
zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub
obojga rodziców. Przepisy art. 107 i art. 109-111 stosuje się odpowiednio.
Art.
94. § 1. Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności
do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To
samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy
rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu.
§ 2. (uchylony).
§ 3. Jeżeli
żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są
nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
Art.
95. § 1. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo
rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania
dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
§ 2. Dziecko
pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach,
w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli,
powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.
§ 3. Władza
rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i
interes społeczny.
§ 4. Rodzice przed
powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku
dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień
dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego
rozsądne życzenia.
Art.
96. § 1. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą
rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy
rozwój dziecka i przygotowywać je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa
odpowiednio do jego uzdolnień.
§ 2. Rodzice,
którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych uczestniczą w
sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd
opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej.
Art.
961.Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym
opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Art.
97. § 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z
nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.
§ 2. Jednakże o
istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia
między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Art.
98. § 1. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego
pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską
obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel
ustawowy dziecka.
§ 2. Jednakże
żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:
1) przy
czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
2) przy
czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem,
chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka
albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i
wychowania.
§ 3. Przepisy
paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem
lub innym organem państwowym.
Art.
99. Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego
pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator ustanowiony przez sąd
opiekuńczy.
Art.
100. § 1. Sąd opiekuńczy i inne organy władzy publicznej są obowiązane
udzielać pomocy rodzicom, jeżeli jest ona potrzebna do należytego wykonywania
władzy rodzicielskiej. W szczególności każde z rodziców może zwrócić się do
sądu opiekuńczego o odebranie dziecka od osoby nieuprawnionej, a także zwrócić
się do sądu opiekuńczego lub innego właściwego organu władzy publicznej o
zapewnienie dziecku pieczy zastępczej.
§ 2. [2] W wypadkach, o których mowa w
§ 1, sąd opiekuńczy lub inne organy władzy publicznej zawiadamiają jednostkę
organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, w rozumieniu
przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, o potrzebie
udzielenia rodzinie dziecka odpowiedniej pomocy. Właściwa jednostka
organizacyjna wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej jest obowiązana
informować sąd o rodzajach udzielanej pomocy i jej rezultatach.
Art.
101. § 1. Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd
majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską.
§ 2. Zarząd
sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych
mu do swobodnego użytku.
§ 3. Rodzice nie
mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających
zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez
dziecko.
Art.
102. W umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty
przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem
sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie
wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Art.
103. Czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim
obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które
wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny.
Art.
104. § 1. Sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom, żeby sporządzili
inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o
ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko
przedmiotów majątkowych o znacznej wartości.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń
dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub
rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego, z
zastrzeżeniem art. 103.
Art.
105. Po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego
przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Na żądanie
dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od
ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu. Żądanie to
nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania
władzy rodzicielskiej.
Art.
106. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić
orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku
orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa, albo ustalającym
pochodzenie dziecka.
Art.
107. § 1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym
w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób
jej wykonywania.
§ 2. Sąd może
powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając
władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku
do osoby dziecka. Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom,
jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania
władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, i jest zasadne oczekiwanie,
że będą współdziałać w sprawach dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się
wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.
Art.
108. Rodzice, którzy wykonywają władzę rodzicielską nad dzieckiem
ubezwłasnowolnionym całkowicie, podlegają takim ograniczeniom, jakim podlega
opiekun.
Art.
109. § 1. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda
odpowiednie zarządzenia.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może w szczególności:
1) [3] zobowiązać rodziców oraz
małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem
rodziny, realizowania planu pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki
wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty
zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną
stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych
zarządzeń,
2) określić, jakie
czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo
poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,
3) poddać
wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
4) skierować
małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania
zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,
5) [4] zarządzić umieszczenie
małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w
instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji
rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących
rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o
wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
§ 3. Sąd
opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w
tym celu kuratorowi.
§ 4. [5] W przypadku, o którym mowa w
§ 2 pkt 5, a także w razie zastosowania innych środków określonych w przepisach
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy zawiadamia o
wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i
systemu pieczy zastępczej, która udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej
pomocy i składa sądowi opiekuńczemu, w terminach określonych przez ten sąd,
sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy oraz realizacji
planu pracy z rodziną, a także współpracuje z kuratorem sądowym.
Art.
110. § 1. W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy
rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.
§ 2. Zawieszenie
będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.
Art.
111. § 1. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu
trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w
sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi
rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być
orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
§ 1a. Sąd może
pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie
ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice
trwale nie interesują się dzieckiem.
§ 2. W razie
ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd
opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Art.
112. Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie może być
orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie
małżeństwa.
Oddział
2a
Piecza
zastępcza
Art.
1121.[6] § 1. Obowiązek i prawo wykonywania bieżącej
pieczy nad dzieckiem umieszczonym w pieczy zastępczej, jego wychowania i
reprezentowania w tych sprawach, a w szczególności w dochodzeniu świadczeń
przeznaczonych na zaspokojenie jego potrzeb, należą do rodziny zastępczej,
prowadzącego rodzinny dom dziecka albo kierującego placówką
opiekuńczo-wychowawczą, regionalną placówką opiekuńczo-terapeutyczną lub
interwencyjnym ośrodkiem preadopcyjnym. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające
z władzy rodzicielskiej należą do rodziców dziecka.
§ 2. Przepisu § 1
nie stosuje się, jeżeli sąd opiekuńczy postanowił inaczej.
Art.
1122.Organizację, funkcjonowanie oraz finansowanie rodzin
zastępczych, rodzinnych domów dziecka, placówek opiekuńczo-wychowawczych,
regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych i interwencyjnych ośrodków
preadopcyjnych oraz zasady określające kryteria wiekowe dzieci umieszczanych w
tych placówkach i ośrodkach regulują przepisy o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej.
Art.
1123.Umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej powinno
nastąpić po wyczerpaniu wszystkich form pomocy rodzicom dziecka, o których mowa
w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że dobro
dziecka wymaga zapewnienia mu niezwłocznie pieczy zastępczej.
Art.
1124.Dziecko umieszcza się w pieczy zastępczej do czasu
zaistnienia warunków umożliwiających jego powrót do rodziny albo umieszczenia
go w rodzinie przysposabiającej.
Art.
1125.§ 1. Sąd może powierzyć sprawowanie pieczy zastępczej
małżonkom albo osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy są wstępnymi
albo rodzeństwem dziecka. Sprawowanie pieczy zastępczej sąd może także
powierzyć małżonkom albo osobie niepozostającej w związku małżeńskim, którzy
nie są wstępnymi albo rodzeństwem dziecka, jeżeli osoby te zostały wpisane do
rejestru osób zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej
zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka
albo pełnią już funkcję rodziny zastępczej zawodowej lub rodziny zastępczej niezawodowej
oraz prowadzących rodzinny dom dziecka.
§ 2. Jeżeli jest
to uzasadnione dobrem dziecka sąd może tymczasowo, nie dłużej jednak niż na 6
miesięcy, powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom albo osobie
niepozostającej w związku małżeńskim, którzy nie są wstępnymi albo rodzeństwem
dziecka, niespełniającym warunku niezbędnych szkoleń, określonego w przepisach
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, dotyczących rodzin
zastępczych.
Art.
1126.Piecza zastępcza nad dzieckiem posiadającym
orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym
stopniu niepełnosprawności jest powierzana przede wszystkim rodzinie zastępczej
zawodowej.
Art.
1127.§ 1. Sąd umieszcza dziecko w instytucjonalnej pieczy
zastępczej, jeżeli brak jest możliwości umieszczenia dziecka w rodzinnej pieczy
zastępczej lub z innych ważnych względów nie jest to zasadne.
§ 2. W miarę
możliwości sąd umieszcza dziecko w pieczy zastępczej na terenie powiatu miejsca
zamieszkania dziecka.
Art.
1128.Rodzeństwo powinno być umieszczone w tej samej
rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej
lub regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, chyba że byłoby to
sprzeczne z dobrem dziecka.
Oddział 3
Kontakty z
dzieckiem
Art.
113.§ 1. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko
mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.
§ 2. Kontakty z
dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny,
spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie
porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków
porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Art.
1131. § 1. Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z
rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich
rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego
rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.
§ 2. [7] Przepisy § 1 stosuje się
odpowiednio, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim
sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej.
Art.
1132. § 1. Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy
ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może w szczególności:
1) zakazać
spotykania się z dzieckiem,
2) zakazać
zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,
3) zezwolić na
spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna,
kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,
4) ograniczyć
kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość,
5) zakazać
porozumiewania się na odległość.
Art.
1133. Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem
poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.
Art.
1134. Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z
dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w
szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się
terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z
jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
Art.
1135. Sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie
kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Art.
1136. Przepisy niniejszego oddziału stosuje się odpowiednio
do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych
osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
DZIAŁ II
PRZYSPOSOBIENIE
Art.
114. § 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.
§ 2. Wymaganie
małoletności powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.
Art.
1141. § 1. [8] Przysposobić może osoba mająca pełną
zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają
przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków
przysposabiającego oraz posiada opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo
ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w
przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że
obowiązek ten jej nie dotyczy.
§ 2. Między
przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.
Art.
1142. § 1. Przysposobienie, które spowoduje zmianę
dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej
Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy
tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze
środowisko rodzinne.
§ 2. Przepis § 1
nie ma zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje
stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już
przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.
Art.
115. § 1. Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie.
§ 2.
Przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba
przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez
drugiego małżonka.
§ 3. Sąd
opiekuńczy może na wniosek przysposabiającego orzec, że przysposobienie ma
skutki przysposobienia wspólnego, jeżeli przysposabiający był małżonkiem osoby,
która wcześniej dziecko przysposobiła, a małżeństwo ustało przez śmierć
małżonka, który już dokonał przysposobienia.
Art.
116. Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez
zgody drugiego małżonka, chyba że ten nie ma zdolności do czynności prawnych
albo że porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Art.
117. § 1. Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego
na żądanie przysposabiającego.
§ 2. Orzeczenie
nie może być wydane po śmierci przysposabiającego lub osoby, która miała być
przysposobiona.
§ 3. Po śmierci
przysposabiającego orzeczenie o przysposobieniu może być wydane wyjątkowo,
jeżeli z żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, jeden z nich
zmarł po wszczęciu postępowania, a drugi żądanie przysposobienia wspólnie przez
małżonków podtrzymuje oraz gdy przez dłuższy czas przed wszczęciem postępowania
przysposabiany pozostawał pod pieczą wnioskodawców lub tylko zmarłego
wnioskodawcy i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem.
§ 4. Na miejsce
zmarłego w postępowaniu wstępuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
§ 5. Przysposobienie,
o którym mowa w § 3, ma takie same skutki jak orzeczone przed śmiercią
małżonka.
Art.
1171. Przysposobienie nie stoi na przeszkodzie ponownemu
przysposobieniu po śmierci przysposabiającego.
Art.
118. § 1. Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego,
który ukończył lat trzynaście.
§ 2. Sąd
opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat
trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia.
§ 3. Sąd
opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody
przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do
wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a
przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a
żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego.
Art.
119. § 1. Do przysposobienia jest potrzebna zgoda rodziców
przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są
nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie
mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest
ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z
dobrem dziecka.
Art.
1191. § 1. Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę
na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby
przysposabiającego. Rodzicom, którzy wyrazili taką zgodę, władza
rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem nie przysługują. [9] Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie
złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy
o przysposobienie.
§ 2. Przepisy o
przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego
stosuje się odpowiednio, jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda
drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna. Przepisu tego nie stosuje się,
jeżeli porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia
przeszkody.
§ 3. Przepisy o
przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego
stosuje się odpowiednio również wtedy, gdy rodzice przysposabianego są nieznani
albo nie żyją, jeżeli sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu tak
postanowi.
Art.
1192. Zgoda rodziców na przysposobienie dziecka nie może być
wyrażona wcześniej niż po upływie sześciu tygodni od urodzenia się dziecka.
Art.
120. Jeżeli dziecko pozostaje pod opieką, do przysposobienia potrzebna
jest zgoda opiekuna. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne
okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli
wymaga tego dobro dziecka.
Art.
1201. § 1. Przed orzeczeniem przysposobienia sąd opiekuńczy
może określić sposób i okres osobistej styczności przysposabiającego z
przysposabianym.
§ 2. W wypadku
określenia styczności w formie pieczy nad dzieckiem stosuje się odpowiednio
przepisy o rodzinach zastępczych, z tym że całkowite koszty utrzymania
przysposabianego obciążają przysposabiającego.
§ 3. Jeżeli jednak
przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce
zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym
państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd
opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w
dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w
Rzeczypospolitej Polskiej.
§ 4. [10] Przy wykonywaniu nadzoru nad
przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy
korzysta z pomocy ośrodka adopcyjnego oraz, w razie potrzeby, organu
pomocniczego w sprawach opiekuńczych.
Art.
121. § 1. Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a
przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.
§ 2.
Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku
do krewnych przysposabiającego.
§ 3. Ustają prawa
i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych,
jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego.
§ 4. Skutki
przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.
Art.
1211. § 1. Przepisu art. 121 § 3 nie stosuje się względem
małżonka, którego dziecko zostało przysposobione przez drugiego małżonka, ani
względem krewnych tego małżonka także w razie przysposobienia po ustaniu
małżeństwa przez śmierć tego małżonka.
§ 2. W wypadku gdy
małżonek przysposobił dziecko swego małżonka po śmierci drugiego z rodziców
przysposobionego, przepisu art. 121 § 3 nie stosuje się względem krewnych
zmarłego, jeżeli w orzeczeniu o przysposobieniu sąd opiekuńczy tak postanowił.
Art.
122. § 1. Przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli
został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków
przysposabia dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłyby
dzieci zrodzone z tego małżeństwa.
§ 2. Na żądanie
osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego sąd
opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić
będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i z nazwiska
przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone
nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład
nazwiska przysposobionego. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia
nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego
rodziców.
§ 3. Na wniosek
przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić
imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat
trzynaście, może to nastąpić tylko za jego zgodą. Przepis art. 118 § 2 stosuje
się odpowiednio.
Art.
123. § 1. Przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska
lub opieka nad przysposobionym.
§ 2. Jeżeli jeden
z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska
przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.
Art.
124. § 1. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda
jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki
przysposobienia polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między
przysposabiającym a przysposobionym. Jednakże i w tym wypadku skutki
przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.
§ 2. Nie jest dopuszczalne
ograniczenie skutków przysposobienia w wypadku, gdy rodzice przysposobionego
wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania
osoby przysposabiającego.
§ 3. Na żądanie
przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia
potrzebna, sąd opiekuńczy może w okresie małoletności przysposobionego zmienić
przysposobienie orzeczone stosownie do § 1 na przysposobienie, którego skutki
podlegają przepisom art. 121-123.
Art.
1241. W wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed
sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby
przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia
przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego
pochodzenia, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
Art.
125. § 1. Z ważnych powodów zarówno przysposobiony, jak i
przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd.
Rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego
miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka. Orzekając rozwiązanie stosunku
przysposobienia sąd może, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy wynikające
z niego obowiązki alimentacyjne.
§ 2. Po śmierci
przysposobionego lub przysposabiającego rozwiązanie stosunku przysposobienia
nie jest dopuszczalne, chyba że przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o
rozwiązanie stosunku przysposobienia. W wypadku takim na miejsce
przysposabiającego w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd.
Art.
1251. § 1. Nie jest dopuszczalne rozwiązanie przysposobienia,
na które rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę bez
wskazania osoby przysposabiającego.
§ 2. Takie
przysposobienie nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu za życia przysposabiającego.
Art.
126. § 1. Z chwilą rozwiązania stosunku przysposobienia ustają jego
skutki. Jeżeli rozwiązanie nastąpiło po śmierci przysposabiającego, uważa się,
że skutki przysposobienia ustały z chwilą jego śmierci.
§ 2.
Przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w
związku z przysposobieniem imię lub imiona. Jednakże z ważnych powodów sąd na
wniosek przysposobionego lub przysposabiającego może w orzeczeniu o rozwiązaniu
stosunku przysposobienia postanowić, że przysposobiony powraca do swego
pierwotnego nazwiska, które nosił przed orzeczeniem przysposobienia. Na wniosek
przysposobionego sąd orzeka o jego powrocie do poprzednio noszonego imienia lub
imion.
Art.
127. Powództwo o rozwiązanie przysposobienia może wytoczyć także
prokurator.
DZIAŁ III
OBOWIĄZEK
ALIMENTACYJNY
Art.
128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także
środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej
oraz rodzeństwo.
Art.
129. § 1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a
wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych -
obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.
§ 2. Krewnych w
tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających
ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Art.
130. Obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania
drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po
orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Art.
131. § 1. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu
stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny
względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i
rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i
rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności.
§ 2. Jeżeli jeden
z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma
wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim
małżonkiem i jego krewnymi.
Art.
132. Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje
dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba
ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej
na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub
połączone z nadmiernymi trudnościami.
Art.
133. § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem
dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że
dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i
wychowania.
§ 2. Poza
powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto
znajduje się w niedostatku.
§ 3. Rodzice mogą
uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli
są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie
dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Art.
134. W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń
alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego
lub dla jego najbliższej rodziny.
Art.
135. § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych
potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości
zobowiązanego.
§ 2. Wykonanie
obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie
utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w
całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie
uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych
zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania
lub wychowania uprawnionego.
§ 3. Świadczenia z
pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia
7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. Nr 192,
poz. 1378 oraz z 2008 r. Nr 134, poz. 850) podlegające zwrotowi przez
zobowiązanego do alimentacji oraz świadczenia dla rodziny zastępczej nie
wpływają na zakres obowiązku alimentacyjnego.
Art.
136. Jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem
świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana,
bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do
jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej
zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń
alimentacyjnych.
Art.
137. § 1. Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z
upływem lat trzech.
§ 2.
Niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o
alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych
wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty.
Art.
138. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy
dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Art.
139. Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców
zobowiązanego.
Art.
140. § 1. Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub
wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu,
że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej
lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z
nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te
świadczenia spełnić.
§ 2. Roszczenie
przewidziane w paragrafie poprzedzającym przedawnia się z upływem lat trzech.
Art.
141. § 1. Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w
rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą
i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z
ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez
czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła
inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby
ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe
przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
§ 2. Roszczenia
matki przewidziane w paragrafie poprzedzającym przedawniają się z upływem lat
trzech od dnia porodu.
Art.
142. Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało
uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem
się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez
trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze
trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.
Art.
143. Jeżeli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało
ustalone, zarówno dziecko, jak i matka mogą dochodzić roszczeń majątkowych
związanych z ojcostwem tylko jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa.
Nie dotyczy to roszczeń matki, gdy dziecko urodziło się nieżywe.
Art.
144. § 1. Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej
matki, nie będącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia
społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony
swego ojca, nie będącej jego matką.
§ 2. Mąż matki
dziecka, nie będący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń
alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a
żądanie jego odpowiada zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie
przysługuje żonie ojca dziecka, nie będącej matką dziecka.
§ 3. Do obowiązku
świadczeń przewidzianego w poprzedzających paragrafach stosuje się odpowiednio
przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi.
Art.
1441. Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku
alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem
ich małoletniego dziecka.
Tytuł III
OPIEKA i KURATELA
DZIAŁ I
OPIEKA NAD
MAŁOLETNIM
Rozdział I
Ustanowienie
opieki
Art.
145. § 1. Opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach
przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu.
§ 2. Opiekę
ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po
temu powód.
Art.
146. Opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem
sąd może powierzyć tylko małżonkom.
Art.
147. Jeżeli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy
wydaje niezbędne zarządzenia dla ochrony jego osoby lub majątku aż do czasu
objęcia opieki przez opiekuna; w szczególności sąd opiekuńczy może ustanowić w
tym celu kuratora.
Art.
148. § 1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej
zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.
§ 1a. Opiekunem
małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona
władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności
seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy
wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we
współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia
działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub
opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych
środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub
zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
§ 2. Nie może być
ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że
nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.
Art.
149. § 1. Gdy wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na
przeszkodzie, opiekunem małoletniego powinna być ustanowiona przede wszystkim
osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy
rodzicielskiej.
§ 2. Jeżeli
opiekunem nie została ustanowiona osoba wymieniona w paragrafie poprzedzającym,
opiekun powinien być ustanowiony spośród krewnych lub innych osób bliskich
pozostającego pod opieką albo jego rodziców.
§ 3. W braku
takich osób sąd opiekuńczy zwraca się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby
być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do
organizacji społecznej, do której należy piecza nad małoletnimi, a jeżeli
pozostający pod opieką przebywa w placówce opiekuńczo-wychowawczej albo innej
podobnej placówce, w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla nieletnich sąd
może się zwrócić także do tej placówki albo do tego zakładu lub schroniska.
§ 4. [11] W razie potrzeby
ustanowienia opieki dla małoletniego umieszczonego w pieczy zastępczej, sąd
powierza sprawowanie opieki, przede wszystkim:
1) w przypadku
umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej - rodzicom zastępczym,
2) w przypadku
umieszczenia dziecka w rodzinnym domu dziecka - osobom prowadzącym ten dom,
3) w przypadku
umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego -
osobom prowadzącym tę placówkę,
4) w przypadku
umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej: socjalizacyjnej,
specjalistyczno-terapeutycznej, interwencyjnej lub regionalnej placówce
opiekuńczo-terapeutycznej - osobom bliskim dziecka
- w terminie 7
dni od uprawomocnienia się postanowienia o pozbawieniu władzy rodzicielskiej.
§ 5. [12] W wypadku, o którym mowa w
art. 1191 § 1, nie stosuje się przepisów § 1, 2 i 4 pkt 4.
Art.
150. (uchylony).
Art.
151. Sąd opiekuńczy może ustanowić jednego opiekuna dla kilku osób,
jeżeli nie ma sprzeczności między ich interesami. Opieka nad rodzeństwem
powinna być w miarę możności powierzona jednej osobie.
Art.
152. Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest
opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku.
Art.
153. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem
opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.
Rozdział II.
Sprawowanie opieki.
Art.
154. Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą
starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes
społeczny.
Art.
155. § 1. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego
pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego.
§ 2. Do
sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z
zachowaniem przepisów poniższych.
Art.
156. Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we
wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.
Art.
157. Jeżeli opiekun doznaje przemijającej przeszkody w sprawowaniu
opieki, sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora.
Art.
158. O decyzjach w ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub
majątku małoletniego opiekun powinien informować jego rodziców, którzy
uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego
wychowaniu.
Art.
159. § 1. Opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego
opieką:
1) przy
czynnościach prawnych między tymi osobami;
2) przy
czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego
małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna
polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.
§ 2. Przepisy
powyższe stosuje się odpowiednio w postępowaniu przed sądem lub innym organem
państwowym.
Art.
160. § 1. Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest
sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go
sądowi opiekuńczemu. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w razie
późniejszego nabycia majątku przez osobę pozostającą pod opieką.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku sporządzenia inwentarza, jeżeli
majątek jest nieznaczny.
Art.
161. § 1. Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do
depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów
należących do pozostającego pod opieką. Przedmioty te nie mogą być odebrane bez
zezwolenia sądu opiekuńczego.
§ 2. Gotówka
pozostającego pod opieką, jeżeli nie jest potrzebna do zaspokajania jego
uzasadnionych potrzeb, powinna być złożona przez opiekuna w instytucji
bankowej. Opiekun może podejmować ulokowaną gotówkę tylko za zezwoleniem sądu
opiekuńczego.
Art.
162. § 1. Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na
jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w
dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej.
§ 2. Wynagrodzenia
nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy
sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo
czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
§ 3. Wynagrodzenie
pokrywa się z dochodów lub z majątku osoby, dla której opieka została
ustanowiona, a jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku,
wynagrodzenie jest pokrywane ze środków publicznych na podstawie przepisów o
pomocy społecznej.
Art.
163. § 1. Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu nakładów
i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Do roszczeń z tego tytułu stosuje
się odpowiednio przepisy o zleceniu.
§ 2. Roszczenia
powyższe przedawniają się z upływem lat trzech od ustania opieki lub zwolnienia
opiekuna.
§ 3. Przepis art.
162 § 3 stosuje się odpowiednio.
Art.
164. Roszczenie osoby pozostającej pod opieką o naprawienie szkody
wyrządzonej nienależytym sprawowaniem opieki przedawnia się z upływem lat
trzech od ustania opieki lub zwolnienia opiekuna.
Rozdział III
Nadzór nad
sprawowaniem opieki
Art.
165. § 1. Sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki,
zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek
i poleceń.
§ 2. Sąd
opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do
zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem.
Art.
166. § 1. Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd
opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania
dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego
majątkiem.
§ 2. Jeżeli
dochody z majątku nie przekraczają prawdopodobnych kosztów utrzymania i
wychowania pozostającego pod opieką, sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od
przedstawiania szczegółowych rachunków z zarządu; w wypadku takim opiekun
składa tylko ogólne sprawozdanie o zarządzie majątkiem.
Art.
167. § 1. Sąd opiekuńczy bada sprawozdania i rachunki opiekuna pod
względem rzeczowym i rachunkowym, zarządza w razie potrzeby ich sprostowanie i
uzupełnienie oraz orzeka, czy i w jakim zakresie rachunki zatwierdza.
§ 2. Zatwierdzenie
rachunku przez sąd opiekuńczy nie wyłącza odpowiedzialności opiekuna za szkodę
wyrządzoną nienależytym sprawowaniem zarządu majątkiem.
Art.
168. Jeżeli opiekun nie sprawuje należycie opieki, sąd opiekuńczy wyda
odpowiednie zarządzenia.
Rozdział IV
Zwolnienie
opiekuna i ustanie opieki
Art.
169. § 1. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna
zwolnić go z opieki.
§ 2. Sąd
opiekuńczy zwolni opiekuna, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych
opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub
zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.
§ 3. Jeżeli sąd
opiekuńczy nie postanowił inaczej, opiekun obowiązany jest prowadzić nadal
pilne sprawy związane z opieką aż do czasu jej objęcia przez nowego opiekuna.
Art.
170. Gdy małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie
nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa.
Art.
171. Jeżeli w chwili ustania opieki zachodzi przeszkoda do
natychmiastowego przejęcia zarządu majątkiem przez osobę, która pozostawała pod
opieką, albo przez jej przedstawiciela ustawowego lub spadkobierców, opiekun
obowiązany jest nadal prowadzić pilne sprawy związane z zarządem majątku, chyba
że sąd opiekuńczy postanowi inaczej.
Art.
172. § 1. W razie zwolnienia opiekuna lub ustania opieki opiekun
obowiązany jest złożyć w ciągu trzech miesięcy rachunek końcowy z zarządu
majątkiem.
§ 2. Do rachunku
końcowego stosuje się odpowiednio przepisy o rachunku rocznym.
Art.
173. Sąd opiekuńczy może zwolnić opiekuna od obowiązku składania
rachunku końcowego.
Art.
174. Niezwłocznie po swym zwolnieniu lub po ustaniu opieki opiekun
obowiązany jest oddać osobie, która pozostawała pod opieką, albo jej
przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek
tej osoby.
DZIAŁ II
OPIEKA NAD UBEZWŁASNOWOLNIONYM CAŁKOWICIE.
Art.
175. Do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio
przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych.
Art.
176. Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na
przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być
ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub
matka.
Art.
177. Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w
razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego
na częściowe.
DZIAŁ III
KURATELA
Art.
178. § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.
§ 2. W zakresie
nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora,
stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów
poniższych.
Art.
179. § 1. Organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego
żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie pokrywa
się z dochodów lub z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a
jeżeli osoba ta nie ma odpowiednich dochodów lub majątku, wynagrodzenie pokrywa
ten, kto żądał ustanowienia kuratora.
§ 2. Wynagrodzenia
nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie
kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
Art.
180. § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, organ
państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel.
§ 2. Jeżeli
kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje
z chwilą ukończenia tej sprawy.
Art.
181. § 1. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do
jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy
tak postanowi.
§ 2. W razie
uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.
Art.
182. Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się
kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka.
Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.
Art.
183. § 1. Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli
osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw
określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków
i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.
§ 2. Kuratelę
uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona.
Art.
184. § 1. Dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może
prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo
dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich
czynności albo gdy je wykonywa nienależycie.
§ 2. Kurator
powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby
nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.