Ankieta wśród pedagogów

Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP w czerwcu 2008 r. zwróciła się z prośbą do okręgów ZNP o pomoc w przeprowadzeniu badania ankietowego wśród pedagogów szkolnych w celu zdiagnozowania potrzeb i warunków pracy pedagoga szkolnego. Pytania ankietowe dotyczyły między innymi tygodniowej liczby godzin obowiązkowego wymiaru zajęć, wymiaru zatrudnienia na stanowisku pedagoga szkolnego, warunków pracy i ich oceny oraz zakresu zadań realizowanych na tym stanowisku czy też pomocy oczekiwanej ze strony innych specjalistów.

Badanie przeprowadzono w 452 szkołach i placówkach na terenie:
· wsi - 32% badanych jednostek
· miast do 5 tys. mieszkańców - 6% j.w.
· miast od 5 do 50 tys. mieszkańców - 27% j.w.
· miast od 50 do 100 tys. mieszkańców - 14% j.w.
· miast powyżej 100 tys. mieszkańców - 21% j.w.

w 189 szkołach podstawowych, 89 gimnazjach, 88 szkołach ponadgimnazjalnych, w 69 zespołach szkół oraz w 17 placówkach specjalnych.

Średni staż pracy badanych nauczycieli – pedagogów szkolnych wynosi 19 lat, w tym na stanowisku pedagoga 6,5 lat. Dłuższy staż zawodowy na stanowisku nauczyciela, a tym samym większe doświadczenie pedagogiczne, ma korzystny wpływ na realizowanie zadań pedagoga szkolnego.

Pensum, wymiar zatrudnienia

62,7 % nauczycieli zatrudnionych jest w pełnym wymiarze obowiązkowego tygodniowego czasu pracy, 2,4% - realizuje godziny ponadwymiarowe. Niepożądaną praktyką, obniżającą skuteczność pracy pedagoga jest łączenie pracy pedagoga szkolnego z pracą nauczyciela przedmiotowego. Aż 34% pedagogów szkolnych łączy zadania pedagoga z nauczaniem przedmiotowym. Z tego niewielka tylko część (2%) nauczanie przedmiotowe realizuje poza macierzystą szkołą.
Wyniki badania ankietowego wykazały, że tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli pedagogów szkolnych – ustalany przez organ prowadzący szkołę – jest zróżnicowany. Zdecydowana większość respondentów (88%) realizuje pensum w wymiarze 20 godzin tygodniowo, w przypadku 12% badanych jest ono różne, w większości wyższe niż 20 godz., np. 22 godz. czy 26 godz.

Wspomaganie i wspieranie

Mocno zróżnicowana jest liczba uczniów przypadających na etat pedagoga szkolnego, waha się od 153 do nawet 677 uczniów. Występują też przypadki zatrudnienia pedagoga, np. tylko w wymiarze 6 godzin tygodniowo i powierzenia mu opieki nad 400 uczniami. Sytuacja ta wskazuje na zróżnicowane szanse uczniów w uzyskaniu pomocy pedagoga.
Badanie wykazało, że aż 38% pedagogów stwierdza potrzebę wsparcia innych specjalistów. Analiza danych uwidacznia istotne dysproporcje w ich zatrudnianiu. Najczęściej zatrudnianymi specjalistami są logopedzi, szczególnie w szkołach podstawowych. Wymiar ich zatrudnienia w poszczególnych szkołach jest bardzo zróżnicowany (przykładowo: 2 godziny tygodniowo na 70 uczniów, 4 godziny na 68 uczniów, 4 godziny na 417 uczniów, 7 godzin na 362 uczniów, 18 godzin na 924 uczniów, 30 godzin na 579 uczniów).
Analogiczne różnice występują w wymiarze zatrudnienia pozostałych specjalistów.
85% pedagogów szkolnych może liczyć na pomoc i wsparcie przede wszystkim dyrektora szkoły, a 84% poradni psychologiczno-pedagogicznej. Znaczącą pomocą jest wsparcie innych osób i instytucji (57%). Dość dobrze oceniana jest współpraca z nauczycielami, pracującymi w tej samej szkole co pedagog szkolny (75% wskazań). Jednak w ocenie badanych, współpraca ta powinna obejmować wszystkich nauczycieli, z racji ich bezpośredniego kontaktu z uczniem. Najmniejsza pomoc otrzymywana jest od samorządu lokalnego (23%).

W szkole podstawowej najczęściej wymienianymi specjalistami, których pomocy oczekują pedagodzy szkolni, są:

· psycholodzy
· terapeuci (zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, socjoterapia, psychoterapia, terapia pedagogiczna, terapia rodzin)
· logopedzi
· doradcy zawodowi
· koordynatorzy ds. bezpieczeństwa
· doradcy metodyczni
· inni (służby socjalne, pracownicy administracyjni, służba zdrowia, wychowawca klasy)

w gimnazjum i w szkole ponadgimnazjalnej

· koordynatorzy ds. bezpieczeństwa
· doradcy zawodowi
· terapeuci różnych specjalności
· osoby odpowiedzialne za przygotowywanie projektów unijnych

Warunki pracy

Zróżnicowane oceny dotyczą warunków pracy. Elementarnym wymogiem, z uwagi na specyfikę pracy pedagoga szkolnego, jest posiadanie własnego gabinetu. Mimo to 14 % pedagogów szkolnych wskazało na jego brak, a aż 32% pedagogów biorących udział w badaniu nie jest zadowolonych z warunków w jakich pracują. Natomiast z osób posiadających własny gabinet, ponad 25% ocenia swój warsztat pracy, jako nieodpowiednio wyposażony, co zdecydowanie utrudnia pracę z uczniem (brak telefonu, komputera, odpowiednich programów i innego sprzętu).

Doskonalenie zawodowe

Specyfika pracy pedagoga szkolnego wymaga ciągłego wzbogacania i aktualizowania wiedzy. Jednak zaledwie 48% pedagogów szkolnych skorzystało w ostatnich trzech latach z bezpłatnych form doskonalenia zawodowego. Jedną z przyczyn tego stanu jest ograniczona oferta bezpłatnych szkoleń skierowana do tej grupy nauczycieli.


Realizacja zadań wykraczających poza prawnie ustanowiony zakres czynności na stanowisku pedagoga szkolnego

Zadania wykraczające poza obowiązki pedagoga szkolnego, określone w rozporządzeniu MENIS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach”, są problemem zakłócającym właściwe wykonywanie pracy pedagoga szkolnego. 50,7% osób potwierdziło, że realizuje zadania wykraczające poza te obowiązki.
Przede wszystkim są to:
· prace, które powinny być wykonywane przez innych specjalistów, gdyż pedagog szkolny nie ma do nich kwalifikacji
· zastępstwa za nieobecnych nauczycieli
· organizowanie akcji, imprez szkolnych i konkursów
· pełnienie funkcji koordynatora ds. bezpieczeństwa
· sprawowanie opieki nad samorządem uczniowskim
· funkcje opiekuńcze na wycieczkach, dyżurach
· zadania z zakresu pomocy socjalnej
· inne doraźnie zlecane zadania

Taki stan obniża efekty pracy pedagoga i sprzyja wypalaniu zawodowemu. Świadczy to o braku dostatecznego doceniania zadań i roli pedagoga szkolnego, ale też problemów, których w szkole jest wystarczająco dużo.

Przyczyny utrudniające pracę pedagoga
:
· zbyt duża liczba uczniów będących pod opieką jednego pedagoga
· niewystarczające środki finansowe przeznaczone na realizację programów profilaktycznych i programu wychowawczego szkoły
· niewystarczająca liczba zajęć terapeutycznych i pozalekcyjnych
· bardzo szeroki i nieprecyzyjny zakres obowiązków określony w rozporządzeniu (szczególnie dotyczy to pedagoga i psychologa)
· brak innych specjalistów świadczących usługi z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej
· zlecanie doraźnych zadań wykraczających poza obowiązki pedagoga, w tym nagminne zastępstwa za nieobecnych nauczycieli
· brak zainteresowania i współpracy ze strony rodziców
· patologia środowiska
· emigracja zarobkowa rodziców
· rozbudowana biurokracja
· brak przepływu informacji między szkołą, policją i sądem
· inercja w przypadku niewypełniania obowiązku szkolnego
· wolne tempo realizacji postanowień sądu
· brak miejsc w placówkach wychowawczych i resocjalizacyjnych
· niewydolny system instytucjonalno-prawny, ochrona danych osobowych
· duża odległość do poradni psychologiczno–pedagogicznych oraz innych placówek specjalistycznych
· długi okres oczekiwania na diagnozę w poradni
· brak możliwości szybkiej, skutecznej interwencji kryzysowej
· brak odpowiednio wyposażonego gabinetu
Rodzaj pomocy oczekiwanej przez pedagogów

w szkołach podstawowych

· zatrudnienie pełnej kadry specjalistów w celu zapewnienia uczniom odpowiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej
· wsparcie ze strony doradcy metodycznego
· bezpłatne szkolenia doskonalące i aktualizujące wiedzę, kompetencje i praktyczne umiejętności
· grupy wsparcia dla pedagogów
· efektywna lokalna współpraca z instytucjami pomocowymi, jak: sąd rodzinny, MOPS, policja, poradnie specjalistyczne
· większe zaangażowanie samorządów lokalnych w poprawę warunków pracy
· zwiększenie środków finansowych na doposażenie gabinetów

w szkołach gimnazjalnych pedagodzy wyrażają ponadto potrzebę:

· zwiększenia środków finansowych na realizację programów profilaktycznych
· zatrudnienia doradcy zawodowego, psychoterapeuty
· doprecyzowania zapisów prawa i uszczegółowienia zasad obiegu informacji między szkołą, sądem rodzinnym, a policją (sprawniejszych procedur w przypadku nierealizowania obowiązku szkolnego i konfliktów ucznia z prawem)
· usprawnień w kierowaniu do specjalistów poza szkołą w przypadkach kryzysowych
· indywidualnej terapii rodziny oraz specjalistów od uzależnień
· aktualnych programów profilaktycznych i wychowawczych
· szkoleń z zakresu mediacji i interwencji kryzysowej

w szkołach ponadgimnazjalnych pedagodzy postulują o:

· zwiększenie nakładów na organizację zaplecza metodycznego (pakietów metodycznych, filmów edukacyjnych, poradników, literatury fachowej
· zabezpieczenie środków finansowych na pracę profilaktyczną i wychowawczą z młodzieżą
· wypracowanie systemu (a nie pomocy doraźnej) wsparcia merytorycznego i metodycznego dla pedagogów
· zatrudnienie doradców zawodowych
· zagwarantowanie zajęć grupowych z młodzieżą, zgodnie z kompetencjami pedagoga

w szkołach i placówkach specjalnych

pedagodzy oczekują zwiększonej pomocy i wsparcia dyrektorów, a przede wszystkim nauczycieli przedmiotowych oraz szerszej współpracy ze służbami socjalnymi z ich zatrudnianiem włącznie.
Deficyt wsparcia oraz skala zaniedbań w tym obszarze edukacji wydaje się największa, chociaż pedagodzy w każdym typie szkolnictwa skarżą się na brak zrozumienia środowiska.
Efekty ich pracy są często niewymierne, odroczone w czasie i mało mierzalne. Czują się niedocenieni, przeciążeni zadaniami i obowiązkami, także tymi, które powinni realizować inni nauczyciele. Postulują wprowadzenie dodatku za trudne warunki pracy, rewizję i doprecyzowanie zadań pedagoga.

Ponadto uczestnicy badania wskazali również trudności w realizacji zadań pedagoga szkolnego wymienionych w rozporządzeniu o pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w szczególności dotyczące:
· organizacji zajęć psychoedukacyjnych dla rodziców, m.in. z powodu braku zainteresowania z ich strony taką formą pomocy, czy też występowania patologii w rodzinie
· wypełniania zadań wymagających zgody rodziców, np. z powodu emigracji zarobkowej
· diagnozowania środowiska ucznia i rozpoznawania jego sytuacji materialnej
· planowania i koordynowania zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy

Wnioski

Reasumując, badanie przeprowadzone z inicjatywy Sekcji Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP pozwoliło wskazać podstawowe słabości funkcjonowania systemu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz przedstawić ogólną diagnozę warunków pracy i potrzeby pedagoga szkolnego.

Badania wskazały na pilną potrzebę:

1. Opracowania standardów usług z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i sprecyzowania realnego zakresu zadań i obowiązków pedagoga i psychologa zgodnie z ich kwalifikacjami i zakresem obowiązków określonych w rozporządzeniu
2. Doprecyzowania zadań pedagoga z określeniem kwalifikacji w rozporządzeniu
3. Określenia standardów zatrudniania pedagoga, w tym obligatoryjnego określenia wysokości pensum przez ministra edukacji
4. Przyznanie pedagogom prawa do dodatku za trudne warunki pracy
5. Określenia standardów warunków pracy
6. Zwiększenia środków finansowych na zadania pomocy psychologiczno-pedagogicznej
7. Wprowadzenia uproszczonej dokumentacji
8. Powołania zespołów interdyscyplinarnych w lokalnym środowisku wspierających szkołę w rozwiązywaniu problemów wychowawczych
9. Zapewnienia dostępu do bezpłatnych form doskonalenia zawodowego (zdobywanie nowych umiejętności, aktualizacja wiedzy)
10. Doskonalenia systemu pomocy metodycznej
11. Zwiększenia sieci poradni psychologiczno-pedagogicznych

Wyniki ankiet opracowała: Sekcja Poradnictwa i Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej ZG ZNP ( Warszawa, grudzień 2008 r. ).