Informacja NIK o wynikach kontroli wykorzystania środków publicznych na pomoc materialną dla uczniów

Gminy, których zadaniem jest m.in. udzielanie pomocy materialnej dla uczniów, nie rozpoznawały w dostatecznym stopniu potrzeb w tym zakresie i nie organizowały dodatkowych zajęć edukacyjnych. Ponadto nie w pełni wykorzystywały środki budżetowe przeznaczone na te cele. W 2009 r. w skali kraju nie wykorzystano ponad 9% środków budżetowych przeznaczonych na pomoc materialną dla uczniów, w tym 30% środków na pomoc w ramach programu rządowego Wyprawka szkolna, a w 2010 r. 16% środków, w tym na pomoc w ramach ww. Programu – 38% środków. [...]

Stwierdzona nieprawidłowość w działaniach Ministra Edukacji Narodowej polegała na przekazaniu w 2010 r. wojewodom, kuratorom oświaty i organom gmin pisma, zawierającego niezgodną ze stanowiskiem Ministra Finansów interpretację art. 128 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Z interpretacji wynika, że wejście w życie ww. ustawy (1 stycznia 2010 r.) nie powinno spowodować zmian w zakresie dotowania stypendiów i zasiłków szkolnych, polegających na ponoszeniu przez gminy co najmniej 20% kosztów realizacji tego zadania, podczas gdy w art. 128 ust. 2 ww. ustawy zostało zawarte jednoznaczne sformułowanie, że kwota dotacji na dofinansowanie zadań własnych bieżących i inwestycyjnych nie może stanowić więcej niż 80% kosztów realizacji zadania, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej.
Ponadto w ocenie NIK działania Ministerstwa Edukacji Narodowej podejmowane w celu zwiększenia wykorzystania przez gminy w poszczególnych województwach dotacji
na pomoc materialną dla uczniów, w tym na program rządowy pn. Wyprawka szkolna, nie były skuteczne.


Stwierdzone nieprawidłowości w skontrolowanej działalności gmin polegały m.in. na:
1) braku rzetelnego rozpoznania potrzeb uczniów ubiegających się o stypendia szkolne, co m.in. skutkowało malejącym z roku na rok lub niepełnym wykorzystaniem corocznych dotacji budżetowych (11 gmin, tj. 58%) lub przyznawaniem stypendiów szkolnych jedynie w formie pieniężnej, podczas gdy zgodnie z art. 90d ust. 5 ustawy o systemie oświaty, stypendium szkolne może być udzielone w formie świadczenia pieniężnego jedynie w przypadku, jeżeli organ przyznający stypendium uzna, że udzielenie stypendium w innej formie (m.in. całkowitego lub częściowego pokrycia kosztów udziału uczniów w zajęciach edukacyjnych, wykraczających poza zajęcia realizowane w ramach planu nauczania, w tym realizowanych poza szkołą oraz pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym, w tym w szczególności zakupu podręczników) nie jest możliwe (siedem gmin, tj. 37%),
2) niezrealizowaniu obowiązku wynikającego z art. 128 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, polegającego na niezapewnieniu przez gminyw 2010 r. 20% udziału środków własnych w finansowaniu stypendiów szkolnych i zasiłków szkolnych oraz niezwróceniu do budżetu państwa pobranych w nadmiernej wysokości kwot dotacji (cztery gminy, tj. 21%),
3) stosowaniu niezgodnych z ustawą o systemie oświaty zasad udzielania stypendiów i zasiłków szkolnych, dotyczących m.in.: pierwszeństwa w przyznawaniu stypendium kryteriów innych niż miesięczna wysokość dochodu na osobę przyznania stypendium od dołączenia przez wnioskodawcę opinii dyrektora szkoły, wstrzymywania stypendium w przypadku niskiej frekwencji na zajęciach, uzależnienia przyznania zasiłku szkolnego od uprzedniego przedłożenia dokumentów potwierdzających dokonanie wydatków na cele edukacyjne (sześć gmin, tj. 28%),
4) wypłacaniu kwot stypendium szkolnego w kwotach niższych niż minimum określone w art. 90d ust. 9 ustawy o systemie oświaty (dwie gminy, tj. 11%),
5) nieprzestrzeganiu Kodeksu postępowania administracyjnego przy wydawaniu decyzji administracyjnych w sprawie udzielania pomocy w formie stypendiów i zasiłków
szkolnych (m.in. przekraczaniu ustawowych terminów na załatwienie sprawy, niewywiązywaniu się z obowiązku zawiadomienia strony o nieterminowym załatwieniu
sprawy), co świadczy m.in. o nieskutecznej kontroli wewnętrznej (13 gmin, tj. 68%),
6) nierzetelnym rozpatrywaniu wniosków o stypendia szkolne, co skutkowało uchylaniem decyzji administracyjnych administracyjnych w sprawie przyznawania pomocy materialnej o charakterze socjalnym przez organy odwoławcze ze względu na wydanie decyzji z naruszeniem prawa (dwie gminy, tj. 11%).
Skontrolowane szkoły publiczne podejmowały działania związane z rozpoznawaniem potrzeb uczniów w zakresie pomocy materialnej oraz udzielały pomocy uczniom w ramach programu rządowego pn. Wyprawka szkolna. Większość skontrolowanych szkół (58%) zapewniła także uczniom zdolnym stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe.
Stwierdzone nieprawidłowości w skontrolowanej działalności szkół publicznych polegały m.in. na:
1) niewystępowaniu do gmin (organów prowadzących szkoły) o środki finansowe na stypendia o charakterze motywacyjnym, co pozbawiło uczniów zdolnych korzystania z prawa do pomocy materialnej w formie stypendiów za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe (22 szkoły, tj. 42%),
2) nieuwzględnieniu w statutach szkół rodzajów i form pomocy materialnej dla uczniów, określonych w ustawie o systemie oświaty (22 szkoły, tj. 42%),
3) nieprzestrzeganiu ustawowych zasad udzielania stypendiów motywacyjnych,
w tym:
a) nieprawidłowym powoływaniu komisji stypendialnych oraz nieprzestrzeganiu zasady udzielania stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe tylko raz w semestrze (25 z 30 szkół udzielających stypendiów motywacyjnych, tj. 83%),
b) wypłacaniu stypendiów motywacyjnych absolwentom szkół (dwie z 30 skontrolowanych w tym zakresie szkół, tj. 7%),
4) błędnym wyliczeniu miesięcznej wysokości dochodu na osobę w rodzinie ucznia, od którego zależy udzielenie dofinansowania zakupu podręczników w ramach programu rządowego pn. Wyprawka szkolna (siedem z 25 skontrolowanych w tym zakresie szkół podstawowych, tj. 28%) oraz braku faktur i rachunków związanych z rozliczeniem tego dofinansowania, a także nieegzekwowaniu od rodziców ubiegających się o dofinansowanie uzasadnienia pomocy w przypadkach przekroczenia kryterium dochodowego i nieprawidłowym dokumentowaniu rozliczenia wydatków (7 z 20 skontrolowanych w tym zakresie gimnazjów, tj. 35%),
5) niezapewnieniu w jednej ze szkół uczniom dożywiania w ramach programu wieloletniego pn. Pomoc państwa w zakresie dożywiania.