UCZEŃ Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA - DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ

Uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna (70-84 w skalach Wechslera) stanowią 14% populacji szkolnej. Uzyskują oni słabe wyniki w nauce, pomimo dużego własnego nakładu pracy a niekiedy nawet, mimo intensywnej stymulacji rozwoju.
Największe trudności mają w rozumowaniu i logicznym myśleniu we wszystkich jego formach i przejawach. Poziom ich rozwoju słowno-pojęciowego odpowiada wcześniejszej fazie rozwojowej.
W szczególności uczniowie ci mają problemy z :

• wewnętrzną organizacją nowo nabytej wiedzy i integrowaniem jej z już posiadaną (stąd wolne tempo uczenia się);
• generalizowaniem wiedzy oraz wykorzystywaniem jej w różnych dziedzinach;
• opanowaniem materiału o charakterze abstrakcyjnym (ze względu na bardzo słabą pamięć krótkotrwałą dzieci te zdecydowanie łatwiej pracują i uczą się na materiale konkretnym);
• umiejętnością myślenia przyczynowo-skutkowego;
• dokonywaniem porównań między zbiorami (różnicowanie i szukanie podobieństw);
• umiejętnością odróżniania cech istotnych od nieistotnych;
• dokonywaniem uogólnień, szczególnie o charakterze werbalnym.

Myślenie tych dzieci charakteryzuje: konkretyzm i mała samodzielność. Często uczą się "na pamięć" bez zrozumienia treści.
Ich trudności nasilają się wraz z pokonywaniem kolejnych poziomów edukacji. Wykształcenie wyższe jest dla nich w zasadzie nieosiągalne (tzn. było nieosiągalne dopóki nie powstało tak wiele prywatnych szkół wyższych).
W przypadku tych dzieci konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań. Nie kwalifikują się do szkoły specjalnej dla upośledzonych umysłowo, a program szkoły ogólnodostępnej jest dla nich trudny, a przede wszystkim zbyt szybko realizowany. W zasadzie tylko w tej grupie uczniów możemy mówić o obniżeniu wymagań pamiętając jednak, że obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.

Ogólne wymagania co do formy :

• omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności;
• pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie;
• podawanie poleceń w prostszej formie;
• unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych pojęć;
• częste odwoływanie się do konkretu, przykładu;
• unikanie pytań problemowych, przekrojowych;
• wolniejsze tempo pracy;
• szerokie stosowanie zasady poglądowości;
• odrębne instruowanie dzieci;
• zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonać samodzielnie.

JĘZYK POLSKI
Symptomy trudności:

• słabe oceny pomimo starań i wysiłków ucznia;
• trudności w czytaniu i pisaniu (trudności z kojarzeniem określonych dźwięków - głosek, z odpowiadającymi im symbolami - literami);
• trudności w rozumieniu czytanych treści;
• trudności w samodzielnym wypowiadaniu się, formułowaniu wniosków i sądów, w uogólnianiu, myśleniu symbolicznym (abstrakcyjnym);
• niski poziom rozwoju słowno - pojęciowego (odpowiada wcześniejszej fazie rozwoju);
• ubogie słownictwo, wadliwa struktura gramatyczna wypowiedzi ustnych i pisemnych;
• słabsza sprawność manualna (rysunki, pismo mają niski poziom graficzny);
• słaba umiejętność stosowania konwencjonalnych sposobów zapamiętywania/
• duże problemy z przywoływaniem z pamięci odległych partii materiału (słaba pamięć długotrwała, operacyjna)/
• trudności z selekcją i wychwyceniem myśli przewodniej w długich tekstach/
• wolne tempo procesów umysłowych i działania.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:

• zmniejszanie ilości, stopnia trudności i obszerności zadań;
• dzielenie materiału na mniejsze partie, wyznaczanie czasu na ich opanowanie i odpytywanie;
• wydłużanie czasu na odpowiedź, przeczytanie lektury;
• wprowadzanie dodatkowych środków dydaktycznych np. ilustracje, ruchomy alfabet;
• odwoływanie się do znanych sytuacji z życia codziennego;
• formułowanie pytań w formie zdań o prostej konstrukcji powołujących się na ilustrujące przykłady;
• częste podchodzenie do ucznia w trakcie samodzielnej pracy w celu udzielania dodatkowej pomocy, wyjaśnień;
• zajęcia w ramach zespołu dydaktyczno-wyrównawczego, gdzie szczególnie u młodszych dzieci należy oprócz wyjaśniania bieżących zagadnień programowych usprawniać funkcje poznawcze (procesy intelektualne i percepcyjne), (zajęcia dodatkowe są niezbędne, bowiem dziecko z inteligencją niższą niż przeciętna nie jest w stanie opanować tych umiejętności tylko dzięki pracy na lekcji i samodzielnej nauce własnej w domu);
• należy zezwolić na dokończenie w domu niektórych prac wykonywanych na lekcjach;
• dyktanda przeprowadzać indywidualnie w wolniejszym tempie, gdyż dzieci te często nie nadążają za klasą;
• potrzeba większej ilości czasu i powtórzeń na opanowanie materiału.

JĘZYKI OBCE
Symptomy trudności:

• trudności z prawidłową wymową;
• trudności w zapamiętywaniu i/lub odtwarzaniu treści, słówek, zdań;
• trudności w swobodnym wypowiadaniu się na określony temat;
• trudności w poprawnym czytaniu i pisaniu;
• problemy z gramatyką.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:

• zmniejszanie ilości słówek do zapamiętania;
• pozostawianie większej ilości czasu na ich przyswojenie;
• odpytywanie po uprzedzeniu, kiedy i z czego dokładnie uczeń będzie pytany;
• wymagania w wypowiadaniu się na określony temat ograniczyć do kilku krótkich, prostych zdań.

MATEMATYKA, FIZYKA, CHEMIA
Symptomy trudności:

• trudności z wykonywaniem bardziej złożonych działań;
• trudność z pamięciowym przyswajaniem i/lub odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści (np. tabliczka mnożenia, skomplikowane wzory, układy równań);
• problem z rozumieniem treści zadań;
• potrzeba większej ilości czasu na zrozumienie i wykonanie zadania.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:

• częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań ), szerokie stosowanie zasady poglądowości);
• omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopni trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej);
• podawanie poleceń w prostszej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej zrozumiałe części);
• wydłużanie czasu na wykonanie zadania;
• podchodzenie do dziecka w trakcie samodzielnej pracy w razie potrzeby udzielenie pomocy, wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku i ukończenia zadania;
• zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie samodzielnie wykonać;
• potrzeba większej ilości czasu i powtórzeń dla przyswojenia danej partii materiału.

GEOGRAFIA, BIOLOGIA, HISTORIA
Symptomy trudności:

• trudność w selekcji i wybraniu najważniejszych treści (tendencja do pamięciowego uczenia się wszystkiego po kolei);
• problem z zapamiętywaniem dat, nazwisk, nazw, miejscowości;
• nieumiejętność przekrojowego wiązania faktów i informacji.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:

• w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź czytając dany materiał (przy odpytywaniu prosić o udzielenie na nie odpowiedzi). Podobnie postępować przy powtórkach;
• pozostawianie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału (dzielenie go na małe części, wyznaczanie czasu na jego zapamiętanie i odpytywanie).

MUZYKA, WYCHOWANIE FIZYCZNE, PLASTYKA, TECHNIKA
Symptomy trudności:

• niezborność ruchowa i trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń (potrzeba dłuższego treningu, aby opanować dane ćwiczenie, rzucanie do celu itp.);
• trudności w zrozumieniu zasad i reguł różnych gier;
• obniżony poziom prac plastycznych i technicznych (słabsza własna inwencja twórcza, wyobraźnia);
• trudność w zapisywaniu i odczytywaniu nut.

Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych:

• zapewnienie większej ilości ćwiczeń, aby uczeń opanował daną sprawność (w razie potrzeby zwolnienie z wykonania ćwiczeń przerastających możliwości ruchowe ucznia);
• wielokrotne tłumaczenie i wyjaśnianie zasad i reguł gier sportowych;
• podpowiadanie tematu pracy plastycznej czy technicznej, częste podchodzenie do ucznia, ukierunkowywanie w działaniu;
• pozwalanie na korzystanie ze śpiewników, wzorów, zapisów nutowych;
• liberalne ocenianie wytworów artystycznych ucznia;
• w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie zadania, niż ostateczny efekt pracy.

BIBLIOGRAFIA

Antoszkiewicz E., (2016), Tworzenie warunków edukacyjnych dla ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, Warszawa
• Attwood T., (2013), Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik, Gdańsk
• Attwood T., (2006), Zespół Aspergera, Poznań
• Bogdanowicz M., Adryjanek A., (2004), Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Gdynia
• Bogdanowicz M., Czabaj R., (2008), Modelowy system profilaktyki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej ucznia z dysleksją, Gdańsk
• Borkowska M., (2005), Niepełnosprawność ruchowa u dzieci. W: Uczeń z niepełnosprawnością ruchową w szkole ogólnodostępnej. Loska, M., Myślińska, D. (red), Warszawa
• Brejnak W., (2003), Dysleksja, Warszawa
• Cybulska R., Dryjańska J., Gotlin K., Kłoda M., Pomorska K., Pyzikiewicz A., (2016), Uczeń z zespołem Aspergera w szkole ogólnodostępnej, Warszawa
• Dembo M., H., (1997), Stosowana psychologia wychowawcza, Warszawa
• Dyrda K., Rosińska J., (2016), Mam zespół Aspergera. Podręcznik dla uczniów i nauczyciel, Warszawa
• Elliott J., Place M., (2000), Dzieci i młodzież w kłopocie, Warszawa
• Grodzka M., (2000), Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty, Warszawa
• Grygier U., Sikorska I., (2008), Mój uczeń pracuje inaczej. Wskazówki metodyczne, Kraków
• Herzyk A., (1992), Afazja i mutyzm dziecięcy, Lublin
• Jagielska. G., (2010), Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, Warszawa
• Kordyl Z., (1968), Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa
• Lipkowski O., (1981), Pedagogika specjalna. Zarys, (Warszawa)
• Loska M., Myślińska D., (2005), Uczeń z niepełnosprawnością ruchową w szkole ogólnodostępnej, Warszawa
• Maruszewski M., (1966), Afazja. Zagadnienia teorii i terapii, Warszawa
• Sawa B., (1990), Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa
• Święcicka J., (2010), Uczeń z zespołem Aspergera. Praktyczne wskazówki dla nauczyciela, Kraków
• Szumska J., (1982), Zaburzenia mowy u dzieci, Warszawa
• Tanajewska A., Naprawa R., Stawska J., (2014), Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa
• Wyczesany J., (2012), Wybrane aspekty diagnozy i terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną. W: Niepełnosprawność intelektualna. Bobińska K., Pietras T., Gałecki P. (red), Wrocław